Page Text
________________
કારક પ્રકરણ
૭ કારઠ પ્રકરણ ૭
નામ કે ક્રિયાપદની જે અન્વયે દર્શાવવા માટે નામને અને ક્રિયાપદને જે પ્રત્યયો લાગે છે તેને વિભકિત કહેવાય.—નામને જુદાજુદા અર્થમાં જુદાજુદાં પ્રત્યય લાગે છે. આ વા પ્રત્યયોને આધારે વિભકિતઓના સાત ભાગ પાડેલા છે. પ્રથમા-દ્વિતીયા-તૃતીયા .. થી સપ્તમી સુધી આ વિભકિતઓમાં ષષ્ઠી-સંબંધ વિભકિતના અન્વય અન્ય નામની સાથે હોય છે. અને તે અર્થ વિશેષણના જેવો છે. માટે તેને વિશેષણ (સંબંધ) વિભકિત કહેવાય છે. ષષ્ઠી સિવાયની વિભકિત અન્વયે ક્રિયાપદ સાથે હોય છે માટે એ વિભકિતઓ કારક વિભકિત કહેવાય છે.
કારક એટલે ક્રિયાની સાથે સંબંધ |"कर्ता कम च करणच सम्प्रदान तथैव च
રાજાધિરાણે ફૂલ્યાદુ અને પર્ * સ્વાદ્યર્થ પ્રકાશ પૃ. ૨ કારક છ છે.- કર્તા, કર્મ, કરણ, સમ્પ્રદાન, અપાદાન, અધિકરણ– કારકનો અર્થ સિધહેમ વ્યામાં રર/૧ સૂવથી રજૂ થયો છે. અને કાર અનુક્રમે ૨/૨/૨, ૩, ૨૪, ૨૫, ૨૯, ૩૦ એ છ સૂત્ર દ્વારા સંક્ષિપ્ત રીતે વ્યાખ્યાયિત થયા છે. - આ વિભાગમાં કારમાં ઉપયોગમાં લેવાતી વિભકિતઓના સામાન્ય તથા વિશેષ નિયમો આપેલ છે. સિધહેમ વ્યા. માં સૂત્ર રર/૧ થી રર/૩૦ કારકનું નિરૂપણ કરે છે અને ૨/૨/૩૧ થી ... વિભકિત પ્રયોગ વિચાર છે. ર/ર/૩૩ થી ઉપપદ વિભકિત વિધાનો છે. (૧) ર્તા :- કેઇપણ પદ જ્યારે કિયાના કરનારને દર્શાવે છે. ત્યારે તે કર્તા કહેવાય છે.
પ્રક્રિયા સુત્ર સંબોધન પણ કર્તા અર્થનું જ સૂચન કરે છે + પ્રથમ ૧થી૩ (૨) કર્મ :- ક્રિયાનો વિષય કે ક્રિયાનું લક્ષ્ય બતાવનાર પદ + દ્વિતીયા ૪થી૧૫ (૩) કરણ - ૫દ જ્યારે કિયાનું સાધન, રીત કે કારણ દર્શાવે તે
+ વતીયા ૧૬થીરર (૪) સંપ્રદાન :-- કંઇક આપવાની ક્રિયાનું જે ગૌણ કને, જેને ઉદ્દેશીને કંઇક અપાય તે
+ ચતુથી ર૩થી૩૧ અપાદાન - અપાદાન એટલે છૂટા પડવું–જેનાથી છૂટા પવાની ક્રિયા થઈ હોય તે
+ પંચમી ૩રથી ૩૬ ૯) અધિકરણ :- ક્રિયાનું સ્થાન, સમય, આધાર
+ સપ્તમી ૩૯થી૪ર સંબંધ
+ ષષ્ઠી ૪૩થી૪૮
૪થીપ૮ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ ૦ * સ્વાદથપ્રકાશ–કર્તા–પૂ. આચાર્ય વિજય લાવણ્ય સુરિજી - આ ગ્રન્થ ૧૯૮ પૃષ્ઠમાં કારક પ્રકરણનું
સુંદર નિરૂપણ કરે છે – જિજ્ઞાસુઓએ ખાસ જોવા જેવો છે.
વિશેષ વિઘાને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005136 |
| Book Title | Abhinav Hem Laghu Prakriya Part 02 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Dipratnasagar, Deepratnasagar |
| Publisher | Abhinav Shrut Prakashan |
| Publication Year | 1987 |
| Total Pages | 200 |
| Language | Sanskrit, Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Grammar |
| File Size | 17 MB |