Page Text
________________
પપ૧
પ્રતિભાઓ
મંજુલાલ રણછોડદાસ મજમુદાર
ગુજરાતના વિખ્યાત વિદ્યાપુરુષ મંજુલાલભાઈનો જન્મ ઇ.સ. ૧૮૯૭ના સપ્ટેમ્બરની ૧૮મી તારીખે પેટલાદમાં થયો હતો. તેમણે પ્રાથમિકથી કરી ઉચ્ચશિક્ષણ વડોદરામાં લીધું. ખુશીની વાત એ છે કે તેમનું કર્મક્ષેત્ર પણ વડોદરા જ રહ્યું હતું. તેમના અભ્યાસકાળ દરમિયાન ‘વસંત' જેવા ખ્યાતનામ સામયિકમાં અને કૉલેજના વાર્ષિક અંકમાં લેખો પ્રગટ થયા હતા. કૉલેજમાં ભણતા ત્યારથી જ કાવ્ય-રચના અને વિવેચનલેખનનો તેમને શોખ હતો. ઇ.સ. ૧૯૮૧માં સંસ્કૃત-અંગ્રેજી સાથે બી.એ. થયા. ઇ.સ. ૧૯૨૧માં એલ.એલ.બી. થયા. વકીલાતની પરીક્ષા પાસ કરી ભરૂચની રાષ્ટ્રીય શાળામાં શિક્ષક બન્યા. વચ્ચે થોડો વખત વકીલાત કરી. પરંતુ શિક્ષણ અને સાહિત્યના જીવ હોવાથી વકીલના ધંધામાં ફાવટ ન આવી આથી વડોદરા રાજ્યના કેળવણી ખાતામાં “સયાજી સાહિત્યમાલા'ના સંપાદક તરીકે જોડાયા. ઇ.સ. ૧૯૨૩માં તેમણે કરેલું પ્રેમાનંદ રચિત “રણયજ્ઞ’ ન સંપાદન પ્રકાશિત કર્યુંઆ સંપાદન મેટ્રિકના પાઠ્યપુસ્તક તરીકે સ્વીકારાયું તેથી તે પુસ્તકની ખૂબ જ આબરૂ બંધાઈ. તેમણે લોકસાહિત્ય સાથેનું “અભિમન્યુ આખ્યાન' પ્રગટ કર્યું.
“જસમાના રાસડા'ના ખંડોનું સંપાદન કરી “રાસમાળા'માં પ્રસિદ્ધ કર્યું. મુંબઈ યુનિવર્સિટીની સંશોધન ગ્રાન્ટની મદદથી તેમણે નરસિંહ અને મીરાંનાં પદોનો મારવાડમાં પ્રસાર' નામનો લેખ પ્રગટ કર્યો. ઇ.સ. ૧૯૪૧માં આ લેખને “નારાયણ મહાદેવ પરમાનંદ પારિતોષિક એનાયત થયું હતું. ઇ.સ. ૧૯૨૮માં તેમણે વડોદરાના પ્રાચ્ય વિદ્યામંદિરને ઉપક્રમે “સાહિત્યમાલા'ના સંપાદનની જવાબદારી સ્વીકારી. તેમણે “સમાજશાસ્ત્રની દૃષ્ટિએ બ્રિટીશ યુગ અગાઉનો ગુજરાતનો સાંસ્કૃતિક ઇતિહાસ' નામનો નિબંધ તૈયાર કર્યો. આ નિબંધ માટે મુંબઈ યુનિવર્સિટીએ ઇ.સ. ૧૯૨૯માં તેમને એમ.એ. ડીગ્રી આપી. ૧૯૬૫માં અંગ્રેજી ભાષામાં તે ગ્રંથરૂપે પ્રગટ થયો છે.
વિવિધ આખ્યાનો વિષે કરેલા સંપાદનો પરથી તેમનો વિશાળ દૃષ્ટિકોણ, વિદ્વત્તા અને પ્રાચીન સાહિત્યના ઊંડા અભ્યાસનું દર્શન થાય છે. આ બધા વિષયો પરનું લખાણ તૈયાર કરતી વખતે તેમણે ઐતિહાસિક અને તુલનાત્મક ધોરણ અપનાવ્યું હતું. “રાસ, ગરબો અને ગરબીનું અંતઃસ્વરૂપ' દ્વારા તેમણે નવાં શાસ્ત્રીય ગીતોના પ્રસ્થાન વિષે વિશદ ચર્ચા કરી છે. .સ. ૧૯૩૩માં વડોદરામાં ઑલ ઇન્ડિયા ઑરિએન્ટલ
કૉન્ફરન્સ મળી હતી. મંજુલાલે અહીં “બાલગોપાલસ્તુતિ' તથા ‘ભાગવત દશમ સ્કંધમાં આવતાં વૈષ્ણવ ચિત્રોની નવેસરથી ખોજ જાહેર કરી.
ઇ.સ. ૧૯૩૮માં તેઓ બરોડા કૉલેજમાં ગુજરાતીના અધ્યાપક તરીકે જોડાયા. ઇ.સ. ૧૯૫૨માં નિવૃત્ત થતાં સુધી તેઓ આ પદ પર રહ્યા હતા. ઇ.સ. ૧૯૪૩માં તેમણે એક મહાનિબંધ લખ્યો જેનું શીર્ષક હતું “કલ્ચરલ બેકગ્રાઉન્ડ ઑફ ગુજરાત આર્ટ : એ સ્પેશ્યલી મિનિયેચર્સ : આ મહાનિબંધ માટે મુંબઈ યુનિવર્સિટીએ તેમને પી.એચ.ડી.ની ડિગ્રીથી નવાજ્યા હતા. ગુજરાતનાં તળપદાં ચિત્રો, શિલ્પો તથા સ્થાપત્યના સંશોધન માટે તેમને “
સ્પ્રિન્ગર રિસર્ચ સ્કોલરશીપ' મળી હતી. આ સંશોધનકાર્યના પરિણામે આપણને “કલ્ચરલ હિસ્ટરી ઑફ ગુજરાત” અને “ક્રોનોલોજી ઓફ ગુજરાત-પ્રાક્સોલંકી યુગ” : નામનાં પુસ્તકો મળ્યાં. ૮૦ આર્ટપ્લેટો સાથેનું “ગુજરાત એન્ડ ઇટ્સ આર્ટ હેરિટેજ'. નામનું પુસ્તક પણ તેમણે પ્રકાશિત કર્યું. ઠક્કર વસનજી વ્યાખ્યાનમાળાને ઉપક્રમે તેમણે મુંબઈ યુનિવર્સિટીમાં વ્યાખ્યાનો આપ્યાં હતાં.
મ.સ. યુનિવર્સિટીમાંથી નિવૃત્ત થયા બાદ પણ તેમની સંશોધન અને લેખન-પ્રવૃત્તિ ચાલુ જ રહી હતી. તેમણે “ગુજરાતી પદ્યસાહિત્યનાં સ્વરૂપો', “રેવાને તીરે તીરે', “મીરાંબાઈ : એક મનન’ અને ‘ક્રોનોલોજી ઓફ ગુજરાત’ નિવૃત્ત થયા પછી જ લખ્યાં હતાં. તદુપરાંત “વલ્લભ ભટ્ટની વાણી', સાહિત્યકાર પ્રેમાનંદ-નવું સંપાદન, ‘દસે આંગળીએ વેઢ' વગેરે ગ્રંથો પણ તેમણે સાહિત્યજીવનને આપેલી અણમોલ બક્ષિસ છે. તેમણે વિવિધ વિષયો પર ૪૦૦ થી વધુ લેખો લખ્યા હતા.
ગુજરાતી પદ્યસાહિત્યનાં સ્વરૂપો–મધ્યકાલીન તથા અર્વાચીન” એ નામનો મહાગ્રંથ ગુજરાતના સાહિત્યક્ષેત્રને કરેલું મહત્ત્વનું પ્રદાન છે. ઇ.સ. ૧૯૬૮ના વર્ષના રણજિતરામ સુવર્ણચંદ્રકથી એમને વિભૂષિત કરવામાં આવ્યા હતા.
વડોદરા ખાતે ઇ.સ. ૧૯૮૪ના નવેંબરની ૧૧મી તારીખે તેમણે સ્વર્ગગમન કર્યું.
મોહનલાલ પાર્વતીશંકર દવે
કેળવણીકાર, વિવેચક અને નિબંધકાર તરીકે જાણીતા થયેલા મોહનલાલનો જન્મ આર્થિક દૃષ્ટિએ સુખી પરિવારમાં ઇ.સ. ૧૮૮૩ના એપ્રિલની ૨૦મી તારીખે સુરત ખાતે થયો હતો. પિતા પાર્વતી શંકર સારા સ્થાન પર નોકરી કરતા હતા.
Jain Education Intemational
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005123 |
| Book Title | Pathdarshak Pratibhao |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nandlal B Devluk |
| Publisher | Arihant Prakashan |
| Publication Year | 2005 |
| Total Pages | 834 |
| Language | Gujarati, Sanskrit |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 41 MB |