________________
સાહિત્ય, કાંઈ આપણી પેઠે બોલતું ચાલતું કે જીવતું જાગતું પ્રાણી નથી. તેથી જ તેની વિશુદ્ધતા કે વિકૃતતાને ભાર આપણે તેના પૂર્વ કર્મને સેંપી શકતા નથી. સાહિત્ય બીજા પદાર્થોની પેઠે ઉત્પાદ્ય પદાર્થ છે. માટે તેની વિશુદ્ધિ કે વિકૃતિને જવાબદાર તેને ઉત્પાદક લેખાય છે. પુત્રના ગુણદોષે પિતા ઉપર ઢળાય છે. વૃક્ષનું સારું કે નરસું ભવિષ્ય તેના બીજમાં છુપાઈને રહે છે તેમ સાહિત્યની વિશુદ્ધતા કે વિકૃતતાને વિશેષ આધાર તેના રચવિતાની સ્થિતિને જ અવલંબે છે.
ભાષામાં સાહિત્ય શબ્દ બે ત્રણ અર્થને સૂચવે છે? સાહિત્ય એટલે ઉપકરણે કે સાધને થાય છે. સાહિત્ય એટલે રસશાસ્ત્ર (કાવ્યપ્રકાશ, કાવ્યાનુશાસન કે સાહિત્ય દર્પણ વિગેરે.) થાય છે અને સાહિત્ય એટલે કે પણ પ્રકારનું શાસ્ત્ર ( બૌદ્ધ સાહિત્ય, વૈદિક સાહિત્ય કે સાંખ્યસાહિત્ય વિગેરે ) પણ થાય છે. પ્રસ્તુત ચર્ચામાં તેના અંતિમ અર્થને વિશેષ સ્થાન મળી શકે તેમ છે. સાહિત્ય વિચારાત્મક અને શબ્દાત્મક એમ બને પે હોય છે. તે
જ્યાં સુધી હૃદયગત હય, પ્રકાશમાં ન આવ્યું હોય ત્યાં સુધી તેને વિચારાત્મક સાહિત્ય કહેવાય અને જ્યારે તે મુખ દ્વારા શબ્દનાં ભાતભાતનાં વસ્ત્રોમાં, કલ્પનાના, અતિશયના કે ઉઝેક્ષા વિગેરેના અલંકામાં સજ થઈ ગગન મંડળમાં બહાર આવે ત્યારે (તે) શબ્દાત્મક સાહિત્ય લેખાય, આ જ શબ્દાત્મક સાહિત્ય જ્યારે કાગળ ઉપર લિપિબદ્ધ થાય છે, ત્યારે એનું બીજું નામ શાસ્ત્ર પડે છે. હું અહીં જે વિ
