Page Text
________________
શ્રી હંસ સારસ્વત સત્ર નિબંધસંગ્રહ
ચાર્યું કે સમસામયિક દેશીકારોથી જુદા પડયા છે ત્યાં ત્યાં એમણે સામા પક્ષને માન્ય અર્થ અને ોણી દર્શાવ્યાં છે જ.
ત્યારે હવે એ પ્રશ્ન ઉપસ્થિત થાય છે કે દેશી શબ્દની વ્યાખ્યા સંબધી પોતે સ્પષ્ટ આંકેલી સીમાઓનુ હેમચન્દ્રાચાયે જાતે જ પાલન કર્યું છે? આ પ્રશ્નનેા ઉત્તર એકદમ ‘હા ’ તે અપાય એમ નથી. કારણેા નીચે પ્રમાણેઃ
૩૨૫
( ૧ ) હેમચન્દ્રાચાયે પે'તેજ, ઉપર જણાવ્યું તેમ, પ્રાકૃત ધાત્વદેશાને ‘દેશી' શબ્દોમાં ગણવાની વિરુદ્ધ છે. છતાં, એમણે કેટલાક ધાત્વાદેશાને તેનામાં નિબદ્ધ કર્યાં છે; અને તે, તેમના પોતાના શબ્દોમાં પૂવવાયાનુરોધાર્. દા. ત. ૧,૧૨માં ગાŘ (‘ગહિ'ત, નિન્દિત' ષ્ટમ્ ) દેશી તરીકે સ`ગ્રહ્યેા છે. અને પેતે જ ટીકામાં કહે છે કે અન્તત્ત્વ એ સંસ્કૃત ધાતુ આ-ર્ તે ધાત્વાદેશ છે.
(૨) ફેબ્ના૦ ૪, ૧૧માં રોજા શબ્દને (‘પાલખી’ના અથ માં) દેશી ગણ્યા છે. પણ સિન્દે॰ ૧, ૨૧૭માં હેમચન્દ્રાચાયે પેાતે જ એને સંસ્કૃત તોજામાંથી વ્યુત્પન્ન કર્યાં છે.
( ૩ ) તેવી જ રીતે ફેના, ૨૧માં થરો ( ‘‘બ્રાહ્મણ' ) ને દેશી માન્યા છે. પણ સિટ્ટે ૧, ૧૬૬માં તેને સ`, વિરમાંથી વ્યુત્પન્ન કર્યા છે.
2
(૪) ટ્॰ના૦ ૧, ૧૮-૩૧-૪૨; ૨, ૧૦૮, ૨, ૨ વિ. સ્થાને એ પેાતેજ કહે છે કે એમણે દેશી ગણેલા અમુક શબ્દની વ્યુત્પત્તિ સંસ્કૃતમાંથી શકય છે પણ એ “ સંસ્કૃતમાં અપ્રસિદ્ધ ’’હોવાથી, અથવા પ્રાકૃતમાં પ્રવીણ પણ સ ંસ્કૃતથી અજાણ એવા લેાકાને જ્ઞાન આપવાના હેતુથી, અહીં દેશી તરીકે ગણ્યા છે,
( ૫ ) કેટલાય સહેલાઈથી એળખાઈ આવે એવા તત્સમ અને તદ્ભવ શબ્દોને સંગ્રહ તેનામાં થયા છે. દા. ત. ૬, ૩૦માં વારી ( “ દૂધનું એક માપ ” “ પાલી ” ) દેશી તરીકે આવે છે પણ સંસ્કૃતમાં એ શબ્દ એ જ અર્થમાં વપરાય છે. ૬, માં રિલેવો અસુરના અમાં દેશી ગણ્યા છે જે એ જ અવાળા સ`. પૂવને તદ્ભવ છે ( સરખાવા સિવ્હે॰ ૨, ૧૬૨). ૬, ૧૬૦માં વમળી શબ્દને
Ο
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 005027 |
| Book Title | Haim Saraswat Satra |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Bharatiya Vidya Bhavan Mumbai |
| Publisher | Bharatiya Vidya Bhavan |
| Publication Year | 2004 |
| Total Pages | 366 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 17 MB |