________________
શ્રી હેમ સારસ્વત સત્ર નિઅધસ ગ્રહ
“દેશી” શબ્દની આવી વ્યાખ્યા કરવામાં હેમચન્દ્રાચાય પૂર્વાચાર્યાંથી સ્વેચ્છાથી જરા ભિન્ન પન્થ લે છે. અને એમાં એમના ગ્રન્થની વિશિષ્ટતા છે એમ એ પેાતે માને છે. વારંવાર એ કેટલાક એવા શબ્દોના ઉલ્લેખ કરે છે કે જેતે પૂર્વાચાર્યાએ “દેશી” ગોલા, પણ જેને એમને પેાતાને મતે સંસ્કૃતમાંથી ન્યુસન્ન કરી શકાય. દા. ત. તેના॰ ૧, ૩૭ ઉપરની ટીકામાં એ કહે છે કે મોકળ, અનિર, સમિાય, અને ક્ચ્છમન્થ્રો કેટલાક પૂર્વાચાર્યાને મતે “દેશી” છે પણ એ શબ્દો સંસ્કૃતન્યુસન્ન હોવાથી દેશી' ન જ ગણાય. એમ જ તેના૦ ૨, ૮૧માં હેમચન્દ્રાચાય કહે છે કે પરી ( ́ ગાગર ”) શબ્દને કેટલાક દેશ્ય’ ગણે છે પણ તે સ માંથી ઊતરી આવ્યેા હોવાથી એને દેશી ન ગણવા જોઈએ. છતાં, એમને પેાતાને કદાચ પૂરી ખાત્રી ન હોવાથી, એ ઉમેરે છે કે એ દેશી હોય પણ ખરા.૧૦ આવા તે ટ્રેનમાંથી કેટલાય શબ્દોના દાખલા ટાંકી શકાય જે શબ્દોને પૂર્વાચાર્યાંએ દેશી ગણ્યા હોય પણ જેને હેમચન્દ્ર સંસ્કૃતવ્યુત્પન્ન સાબિત કરતા હોય,
આવી જાતના અન્ય ગ્રન્થા કરતાં ફેનની એક બીજી પણ વિશિષ્ટતા છે. આ પ્રકારના અન્ય ગ્રન્થામાં તે દેશી શબ્દોને માત્ર સ`ગ્રહ જ છેઃ એ શબ્દોના અર્ધાંને નક્કી કરવાને યત્ન સરખાય એમાં નથી. દા. ત. ધનપાલરચિત વાદ્ય∞ીનામમાા
૯. હેમચન્દ્ર આ શબ્દોની વ્યુત્પત્તિ આમ આપે છે: અચ્છોદળ (શિકાર, મૃગયા ) માજોન. અહિંનર (કુંડ) તત્સમ.
૩૨૩
શ્રમિજાય (તે નામનું એક પીળું પુષ્પ છુટા મમ્)
તસમ.
અøમહો ( રીંછ દક્ષઃ) તત્સમ (? તદ્ભવ).
१०. गग्गरी शब्दोऽपि केषांचिद्देश्यः । अस्माभिस्तु गर्गरीशब्दभवत्वानोक्तः । यदि भवति तदा पर्यायभङ्गया दर्शितोऽस्ति ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
