________________
શ્રી. હેમ સારસ્વત સત્ર: નિબંધસંગ્રહ
૩િ૦૯
आश्लिष्
મેલ
तिम्-स्तिम्
આણ મુક, મુઅ, મુલ્લા તિએ (વિકલ્પ) બાકી તિમ્મઈ-થિમ્બઈ ઠવ, થwવ
स्थाप आ+नी
આણાવ
આ. હેમચંદ્રના અપભ્રંશમાં મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃતાનુસારી અસર ઉપરાંત નીચેની વિશેષતા આપણને મળે છે?
૧. કાર સાચવી રાખતાં વૈકલ્પિક રૂપે;
૨. ––7–----ને સ્થાને –––––મ થયા હેય તેવાં વૈકલ્પિક રૂપે;
2. સંયુકતાક્ષરને બીજા વર્ણ તરીકે કારનું વૈકલ્પિક રહેવાપણું તેમજ ક્યાં ન હોય તેવા કારનું ઉમેરાવું; અને
૪. વર્તમાન ૧લા પુરુષ બહુવચનમાં દુ-દુને પ્રયાગ.
આ ચારે વસ્તુઓ આપણને માર્કડેયના “નાગર અપભ્રંશ”. માં મળે છે. આમાંના બીજા વિધાનમાં માર્કડેય ઉ–ના વ–મવાળી પ્રક્રિયા નોંધ નથી; પણ એ ચલાવી શકાય, એમ છે. આ ચારે વસ્તુ આમ સામાન્ય હોવાથી, અને મહારાષ્ટ્રી પ્રાકૃતાનુસારી અપબ્રશમાં તે નહિ હેવાથી આ. હેમચંદ્રના અપભ્રંશને માર્ક ડેયને અપભ્રંશ નિકટ થતું લાગે છે; પણ બીજી બાજુ ઉપર જે રૂપાખ્યાન આપ્યાં છે, તેમાં જે અનેક વધુ રૂપ અને અનેક જુદાં જ રૂપે માય આપે છે, એ સાથે પ્રત્યયને પ્રાયઃ બધી જાતિનાં, બધાં અંગનાં રૂપમાં મોટે ભાગે સામાન્ય રીતે સ્વીકારે છે, એ જોતાં એ કોઈ ભિન્ન પ્રાંતને જ અપભ્રંશ છે એમ નથી જણાતું? ખુદ “પ્રાકૃતસર્વસ્વ”માં જે અવતરણે આપવામાં આવ્યાં છે, તે જોવાથી પણ એ વસ્તુ ખ્યાલમાં આવી શકશે : એને અવતરણે લેવાને માટે મુખ્યત્વે “પ્રાકૃતપિંગલ” મળ્યું છે. બધાં મળી “ નાગર અપભ્રંશ”. ની પ્રક્રિયામાં પાંચ અવતરણ છે, તેમાંના ત્રણું “પ્રાકૃતપિંગલ”નાં
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
