Haim Saraswat Satra

SR No.: 005027
Original Sutra Author: N/A
Author: Bharatiya Vidya Bhavan Mumbai
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan
Publication Year: 2004
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 247

ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ
દરમ્યાન હકીકત એમ બની કે ધારાનગરીમાંથી જે લૂંટને સામાન લઈ આવ્યા હતા તે પૈકી પુસ્તકાના લંડાર ખાસ મહત્ત્વને લાગતા હતા. મહારાજા અને પિતા એ ભંડાર તપાસતા હતા તે દરમ્યાન તેમાંથી માળવાના ભેાજરાજાનું બનાવેલું એક વ્યાકરણ નીકળ આવ્યું. વધારે તપાસ કરતાં એક નિર્દેઢુ (શબ્દની મૂળ વ્યુત્પત્તિની ચર્ચા કરનાર પુસ્તક) નીકળ્યું. રાજાધિરાજને એ વાંચી રવાભાવિક ર્માઁ થઇ આવી. એણે જાહેર રીતે કહ્યું કે ‘ આવા વિજ્ઞાનને લગતાં પુસ્તકા મારા રાજ્યમાંગુજરાતમાં લખાવા જોઈએ. મારા રાજ્યભંડારમાં, મારા દેશમાં, મારી દેખરેખ નીચે લખાયલા પુસ્તક હાથ તેા કેવું સારું ?' એમ જણાવવા સાથે રાજાએ જરા દિલગીરી જાહેર કરી. તે વખતે સત્રની નજર શ્રી હેમચંદ્રાચાય પર પડી અને સર્વે એ જાવ્યું કે હેમચંદ્રાચાર્ય'માં ગુજરાતના ભાજ થવાની શક્તિ છે. સર્વેએ તે વખતે એક સારું' સર્વાંગ વ્યાકરણુ તૈયાર કરવાની આવશ્યકતા સૂચવી અને કારણુમાં જણાવ્યું કે ‘તે વખતે વ્યાકરણેા ઉપલબ્ધ હતાં, તે કાં તા ધણાં ટૂંકાં હતાં અથવા લાં મુશ્કેલ હતાં અને કેટલાંક તદ્દન પુરાતન થઈ ગયેલાં હતાં.’
૨૬
હેમચંદ્રાચાર્યે જાગ્યું કે ‘ રાજ્યની મદદ હાય તા તે કાય ખતી શકે તેવું છે.' તેમણે કાશ્મીરના સરસ્વતીમદિરમાંથી આઠ જૂનાં વ્યાકરણેા મંગાવવાની વાત રજૂ કરી. જયંસદેવને પશુ એ વાતમાં રસ લાગ્યા. એણે પોતાના વિશિષ્ટ અધિકારીઓને કાશ્મીર મેકલ્યા. પ્રવરપુરમાં સરસ્વતીમ દિર હતું. ત્યાંથી એની અધિષ્ઠાત્રી દેવીની પ્રાથના કરી તેઓ પુસ્તકે પાટણ લઈ આવ્યા.
શ્રી હેમચંદ્રાચાર્યે તે વખતે ‘શબ્દાનુશાસન' બનાવ્યું. એમાં આઠ અઘ્યાય બનાવ્યા. દરેક અધ્યાયના ચાર ચાર પાદ બનાવ્યા. એમાં સૂત્રેા, પ્રત્યયે, ધાતુના ગણેા, ધાતુના અર્થો અને રૂપા વગેરે અનેક વ્યાકરણી બાબતને સમાવેશ કર્યા. સંધિના નિયમે સહેલા કરી એક સાથે ગાઠવી આપ્યા. એના અંતરમાં પરૌંપદ, આત્મનેપ૬, જુદા જુદા કાળા, નામનાં રૂપા, અનિયમિતતા, સમાસ, કારક, તહિત, વિગેરે અનેક બાબતાને સમાવેશ કરી સર્વાંગ વ્યાકરણ બનાવ્યું'. અને એને પરિપૂર્ણ અને સ્પષ્ટ કરવા માટે એના પર વિસ્તારથી ટીકા જાતે લખી.