Haim Saraswat Satra

SR No.: 005027
Original Sutra Author: N/A
Author: Bharatiya Vidya Bhavan Mumbai
Publisher: Bharatiya Vidya Bhavan
Publication Year: 2004
Total Pages: 366
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 17 MB

Page 233

રત્ર
ગુજરાતી સાહિત્ય પરિષદ પ્રથા છે, જેમાં ધાતુપાઠ, લિંગાનુશાસન, વગેરેને સમાવેશ થઈ જાય છે.
કાવ્યગ્રંથની સંખ્યા છની છે, જેમાંના કેટલાક સંસ્કૃત તેમજ પ્રાકૃત બંનેમાં રચેલા છે, જેમકે “યાશ્રય'. હેમચંદ્રાચાર્યને ઇતિહાસના પુસ્તકો રચવા તરફ નૈસર્ગિક પ્રીતિ હતી. આપણને એમ સમજવવામાં આવ્યું છે કે સ્વાભાવિક રીતે ઇસ્લામી લેખકે જ તવારીખ કે ઇતિહાસ લખવા પ્રેરાય છે. પરંતુ એ બરાબર નથી. હેમચંદ્રાચાર્યને તથા તેની આસપાસના સમયને સાહિત્યને વિકાસ એ તરફ ઘણો ઢળેલો હતો. જો તેમ હાય નહિ તો “પ્રબંધચિંતામણિ” “ કુમારપાલચરિત્ર', “પ્રભાવક ચરિત્ર', ‘દયાશ્રય', વગેરે ગ્રંથ લખાત જ નહિ.
કેશરચના તરફ એમનું કેટલું તીવ્ર વલણ હશે એ માત્ર એ કેશની સંખ્યા તથા નામ જાણવાથી જ તરત ધ્યાનમાં આવશે. તેમણે એક નહિ પણ પાંચ કેશ રઆ છે; “અભિધાનચિન્તામણિ', “અનેકાર્થકાશ” “શેષ કાશ” “નિઘટુકોશ” અને “દેશીનામમાળા” (સવૃત્તિ). આમાંથી છેલ્લે ગ્રંથ આજે પણ ઘણી રીતે ઉપયોગી થઈ પડે છે.
ન્યાયને વિષય એમને અપરિચિત ન હતા. “પ્રમાણુમીમાંસા ” સાથે ન્યાયના તત્વજ્ઞાનના એમના ચાર ગ્રંથ જાણીતા છે.
યોગશાસ્ત્ર તથા રાજનીતિ એ બંને વિષય પણ એમણે ખેડ્યા છે. નાટક અને નાટયશાસ્ત્રને તે સમયના વિદ્વાને પિતાને અભ્યાસને તથા પિતાની કલમને અજમાવવાને સાધારણ વિષય ગણતા. સૂરિજીએ તેટલા માટે “ચંદ્રલેખા વિજયપ્રકરણ” નાટક લખીને તે વિષય પણ પિતાને સુલભ હતો તેમ ભાન કરાવ્યું.
“કાવ્યાનુશાન” અને “અલંકારવૃત્તિવિવેક'. એ બે અલંકારના ગ્રંથ જોતાં આચાર્યનું સંસ્કૃત સાહિત્યનું જ્ઞાન કેટલું બહાનું હતું, તે સહજ સમજાય છે.
છેવટ. પિતે ચુસ્ત જેન હોવા છતાં–જેનેનું શાસન જ્યાં ત્યાં અમલમાં મુકાવવા પિતાના ધર્મથી બંધાયેલા હોવા છતાં, બીજા ધર્મ પ્રત્યે કેટલા સહિષ્ણુ હતા તે એમને “મહાદેવસ્તોત્ર” નામનો સ્તુતિગ્રંથ બતાવી આપે છે, અને તે હકીકત દરેક રીતે તેમના મેટા મન ને એમની વિશાળ ભાવનાની સાબિતી પૂરી પાડે છે.