Jain Tattvagyan Chitravali Prakash

SR No.: 004987
Original Sutra Author: N/A
Author: Bhuvanbhanusuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Total Pages: 64
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 16 MB

Page 52

ઉપરનાં અંગ શુભ મળે છે તે. નાભિ નીચેના અશુભ દેનાર અશુભ૦ (૭) સૌભાગ્ય = જેના ઉદયે જીવ વગર ઉપકાર કર્યો પણ સૌને ગમે. દૌર્ભાગ્ય = જેથી ઉપકાર કરનારનો પણ જીવ લોકોને અપ્રિય બને. (૮) સુસ્વર૦ = સારો કંઠ-સ્વર દેનાર, વિપરીત દે તે દુ:સ્વર (કોયલ અને કાગડાનો) (૯) આદેય = જેના ઉદયે વચન યુક્તિ કે આડંબર વિનાનું છતાં બીજાને ગ્રાહ્ય બને. યા જોતાવેંત બીજા આદરમાન આપે છે. અગ્રાહ્ય બને યા અનાદર થાય તે અનાદેયના ઉદયથી (૧૦) યશ કીર્તિ જેથી લોકમાં પ્રશંસા પામે. એથી વિપરીત તે અપયશ. આ રીતે પરસ્પર વિરોધી દશ યુગલો ત્રસદશક અને સ્થાવર દશક કહેવાય છે. પ્રકૃતિઓના જૂથ :
નિદ્રાદ્ધિક - નિદ્રા, પ્રચલા, વૈક્રિયદ્રિક - વૈક્રિય શરીરવૈ૦ અંગોપાંગ, દેવત્રિક-દેવગતિ-દેવાનુપૂર્વી-દેવાયુ, નરકટિક= નરકગતિ, આનુ0 આયુ૦, મનુષ્યદ્રિાક= મનુષ્યગતિ-આનુઆયુ, પ્રત્યેકત્રિક - પ્રત્યેક-સ્થિર-શુભ. બાદરત્રિક-બાદર-પર્યાપ્ત પ્રત્યેક, સુભગત્રિક સુભગ સુસ્વરઆદેય. થીણદ્વિત્રિક - નિદ્રાનિદ્રા-પ્રચલપ્રચલા-થીણદ્ધિ. દુર્ભગરિક - દુર્ભાગ્ય-દુસ્વર-અનાદેય. સાધારણગિક - સાધારણ-અસ્થિર-અશુભ. સૂક્ષ્મત્રિક – સૂક્ષ્મ-અપર્યાપ્ત-અને સાધારણ. ત્રસ ચતુષ્ક -ત્રસબાદર-પર્યાપ્ત-પ્રત્યક, સ્થાવર ચતુષ્ક -સ્થાવર-સૂક્ષ્મ-અપર્યાપ્ત-સાધારણ. અગર-લઘુચતુષ્ક - અગુરુલઘુ-ઉચ્છવાસ-પરાઘાત-ઉપઘાત. મધ્યમ સંઘચણચતુષ્ક - ઋષભનારાચ-નારાચ-અર્ધનારાય-કાલિકા, મધ્યમ સંસ્થાન ચતુષ્ક - ન્યગ્રોધ, સાદિ-વામિન-કુન્જ. જાતિ ચતુષ્ક -એકેન્દ્રિય-બેઈ00ઈ૦ચઉરેમિથ્યાત્વ ચતુષ્ક - મિથ્યાત્વનપુ. વેદ-હુંડક સંસ્થાન-છેવટુંસંઘયણ. સ્થિરષદ્ધ - સ્થિરશુભ-સુભગ-સુસ્વર-આય-યશ. અસ્થિર ષક - અસ્થિરઅશુભ-દુર્ભાગ્ય-દુસ્વર-અનાદય-અપયશ. વૈક્રિય અષ્ટક - દેવત્રિક + નરકત્રિક + વૈક્રિયદ્ધિક. ઉપમા દ્વારા પ્રત્યેક કર્મના વિપાકનું વર્ણન
(૧) જ્ઞાનાવરણીય કર્મ - આંખે બાંધેલા પાટા સમાન છે. આંખે પાટો બાંધવાથી જેમ કોઈ ચીજ દેખાતી નથી-જણાતી નથી, તેમ આત્મા જ્ઞાનાવરણ કર્મને લઈને જાણી શકતો નથી. (૨) દર્શનાવરણીય કર્મ :- પ્રતિહાર-દ્વારપાલના સમાન છે. પ્રતિહાર રાજ્યસભામાં આવતી વ્યક્તિને રોકી રાખે તો તેને જેમ રાજાના દર્શન થતાં નથી, તેમ દર્શનાવરણથી જીવ સામાન્ય
બોધ પામી શકતો નથી. (૩) વેદનીય કર્મ - મધ વડે લેપાયેલી તલવારની તીક્ષ્ણ ધાર સમાન છે, કેમકે તેને ચાંટતાં પ્રથમ સ્વાદસુખ લાગે પણ પરિણામે જીભ કપાતાં પીડા થાય. (૪) મોહનીચ કર્મ - મદિરા સમાન છે. મદિરાનું પાન કરવાથી માણસ વિવેક રહિત બની જાય છે. હિતાહિતનો વિચાર પણ કરી શકતો નથી. આનાથી સત્યતત્ત્વમાં શ્રદ્ધા થતી નથી તથા આત્મસ્વરૂપમાં રમણતા પામી શકતો નથી. (૫) આયુષ્ય કર્મ - બેડી સમાન છે. બેડીમાં બંધાયેલ જીવ અન્યત્ર જઈ શકતો નથી, તેમ જીવ વર્તમાન ગતિનું આયુષ્ય પૂર્ણ ન થાય ત્યાં સુધી બીજી ગતિમાં જઈ શકતો નથી. (૬) નામકર્મ - ચિત્રકાર સમાન છે. જેમ ચિત્રકાર મનુષ્ય-દેવ-હાથી-નરક આદિના જુદા જુદા ચિત્રોઆકારો દોરે છે તેમ નામકર્મ અરૂપી એવા આત્માના ગતિ-જાતિ શરીર આદિ અનેક રૂપો તૈયાર કરે છે. (૭) ગોત્રકર્મ - કુંભાર સમાન છે. કુંભાર સારા અને નરસા બે પ્રકારના ઘડા બનાવે છે. તેમાં સારા ઘડાની કળશ રૂપે સ્થાપના થાય છે અને ચંદન-અક્ષતમાળાથી પૂજા થાય છે. ખરાબ ઘડામાં મદિરા ભરવામાં આવે છે, એથી એ ઘડો લોકમાં નિન્ય ગણાય છે. તેમ ગોત્રકર્મન યોગે ઉચ્ચ કે નીચકુલમાં જન્મ મળે છે. (૮) અંતરાયકર્મ ભંડારી સમાન છે. જેમ દાનાદિ કરવાની ઈચ્છાવાળા રાજા આદિને તેનો લોભી ભંડારી દાન કરવામાં વિઘ્ન કરે છે તેમ અંતરાય કર્મ દાનલાભ-ભોગ-ઉપભોગ અને શક્તિમાં અંતરાય કરે છે.
તેલનો ડાઘો જેમ વાતાવરણમાંથી ધૂળ ખેંચે છે, અને તેને કપડાં ઉપર એકમેક કરી દે છે તેવી રીતે મિથ્યાત્વ-અવિરતિકષાય-યોગ વગેરે આશ્રવો બહારની કર્મવર્ગણાને ખેંચી જીવ સાથે એકમેક કરી દે છે અને તે જ સમયે પ્રકૃતિ = સ્વભાવ, સ્થિતિ = કાળ, ફળ આપવાની શક્તિ = રસ અને કર્મના અણુઓની પ્રદેશોની વહેંચણી એ ચાર બાબતો નક્કી થાય છે. એ ચાર ક્રમશઃ આ પ્રમાણે છે. (૧) પ્રકૃતિબંધ = જ્ઞાન વિ. ગુણને રોકવાનો સ્વભાવ. (૧) સ્થિતિબંધ= કર્મને ટકવાનો કાળ (૩) રસબંધ = મંદ-તીવ્રપણે અનુભવ કરાવવો તે, (૪) પ્રદેશબંધ = કર્માણુઓનું દળ-જથ્થો. કર્માણુઓના મૂળ પ્રકારો આઠ છે અને ઉત્તર પ્રકારો ૧૨૦ પડે છે.
કર્મની ઉત્કૃષ્ટ સ્થિતિ : જ્ઞાનાવરણ, દર્શનાવરણ, વેદનીય અને અંતરાય કર્મની ૩૦ કોડાકોડી સાગરોપમ, મિથ્યાત્વ મોહનીયની ૭૦ કોડાકોડી સાગરોપમ, ક્રોધ-માન-માયા-લોભકષાય મોહની ૪૦ કો.કો. સાગ), નામ-ગોત્રની ૨૦ કો.કો. સાગ0 અને આયુષ્ય કર્મની ૩૩ સાગરોપમ.
કર્મની જઘન્ય સ્થિતિ : વેદનીય કર્મની ૧૨ મુહૂર્ત,
પ0