Page Text
________________
योग्यतयोः पृथक्करणे सूक्ष्मतरेक्षिकाऽपेक्षिता
२६१ अथेन्दन-शकनादिपर्यायभेदमपश्यन् शब्दनयः कालादिभेदकृतं पर्यायभेदं द्रष्टुं कथं शक्नोतीति चेत् ? कालादिभेदकृतस्य पर्यायभेदस्य स्थौल्यादिति जानीहि । अयम्भावः अतीतकालालिङ्गिताद् घटनपर्यायाद् वर्तमानकालालिङ्गितं घटनपर्यायं पृथक्कर्तुं या च यावती च सूक्ष्मेक्षिकाऽपेक्षिता तां शब्दनयो दधाति । परन्तु घटनयोग्यतायाः कुम्भनयोग्यतां पृथक्का सा सूक्ष्मेक्षिका न पर्याप्ता, तदर्थं सूक्ष्मतरेक्षिकाया अपेक्षणात् । तां च सूक्ष्मतरेक्षिकां समभिरूढनयो धारयति, न शब्दनयः । अथ घटन-कुम्भनादिभेदमवलोकयितुं सूक्ष्मतरा बुद्धिरपेक्षणीयेत्यत्र किं प्रमाणम् ? एतद्वचनमेव प्रमाणमिति गृहाण । अयम्भाव:'शब्दनयः कालभेदाद्वस्तुभेदं मन्यते, न तु पर्यायध्वनिभेदादर्थभेद 'मिति सर्वज्ञशास्त्रेषु यत्कथितं तेनैतन्निर्णयः किं न सुकरः ? तथा लिङ्गादिभेदं तु स्थूलबुद्धिरपि पश्यत्येवेत्याबालगोपालप्रसिद्धम् । पुर:स्थितमिन्द्रादितयाऽजानानोऽपि जनो 'अयं पुमान्' इत्यादिरूपेण तु जानात्येव । तत्र स्त्यायत्यस्यां गर्भ इति स्त्री, प्रसूते स्वान् पर्यायानिति पुमान्, तदुभयात्यये नपुंसकम् ।
શંકા - ઇન્દન-શકનાદિ પર્યાયના ભેદને નહીં જોઈ શકનારો શબ્દનય કાળાદિભેદના કારણે થતા પર્યાયભેદને શી રીતે જોઈ શકે છે ?
સમાધાન - એ પર્યાયભેદ ભૂલ હોવાથી એની નજરમાં આવી શકે છે. કહેવાનો ભાવ એ છે કે – અતીતકાળથી આલિંગિત ઘટનપર્યાય કરતાં વર્તમાનકાળથી આલિંગિત ઘટનપર્યાયને પૃથક્ જાણવા માટે જે અને જેટલી સૂક્ષ્મણિકા અપેક્ષિત હોય છે એને શબ્દનય ધરાવે છે. પણ ઘટનયોગ્યતાથી કુંભયોગ્યતાને અલગ પાડવા-જાણવા માટે એ સૂક્ષ્મણિકા પર્યાપ્ત નથી હોતી. એના માટે તો સૂક્ષ્મતરેક્ષિકા અપેક્ષિત હોય છે જેને સમભિરૂઢ નય ધરાવે છે, પણ શબ્દનય ધરાવતો નથી.
શંકા-ઘટન-કુંભનાદિના ભેદને જોવા માટે સૂક્ષ્મતર બુદ્ધિ જોઈએ છે એવું માનવામાં શું પ્રમાણ છે ?
સમાધાન - આ શાસ્ત્રવચન જ પ્રમાણ છે. “શબ્દનય કાળાદિભેદે વસ્તુભેદ માને છે, પણ પર્યાયવાચી શબ્દભેદે વસ્તુભેદ માનતો નથી” આવું સર્વજ્ઞના શાસ્ત્રોમાં જે કહ્યું છે તેનાથી આવો નિર્ણય શું શક્ય નથી ? તથા લિંગાદિ ભેદને તો સ્કૂલબુદ્ધિજીવો પણ પકડી શકે છે એ આબાળ-ગોપાળ પ્રસિદ્ધ છે. સામે રહેલી વ્યક્તિને ઇન્દ્રાદિરૂપે ન જાણનારો પણ “આ પુરુષ છે' ઇત્યાદિ રૂપે તો જાણી જ શકે છે. એમાં, જેમાં ગર્ભ થીજે-સ્થિર થાય એ સ્ત્રી, પોતાના પર્યાયોને જણે તે પુરુષ, એ બન્ને ન હોય તો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004971 |
| Book Title | Nayavinshika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Abhayshekharsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |