Page Text
________________
शब्दादीनामभिमुखनामगोत्रो द्रव्यनिक्षेपः संमतः
२३१
ननु मृद्द्रव्यापेक्षया पर्यायरूपस्यापि पिण्डस्य स्वगुण पर्यायापेक्षया स्वकीया याः पूर्वोत्तरा अवस्थास्तदपेक्षया च द्रव्यत्वमेव, अत एव तस्यादिष्टद्रव्यत्वमुच्यते शास्त्रेषु । एवमेवैकभविकादिसाधोरप्यादिष्टद्रव्यत्वं ज्ञेयम् । ततश्च तद्ग्राहिणो नया द्रव्यार्थिका एव न तु पर्यायार्थिका इति चेत् ? सत्यं, अत एव 'गुणप्रतिपन्नो जीवः सामायिकं' इति द्रव्यार्थिकानामेव संमततयोक्तं, अन्यथा तस्यापि जीवद्रव्यस्यावस्थाविशेषरूपतया पर्यायत्वेन पर्यायार्थिकानामपि संमतत्वं स्यादेव । तथापि यदि पिण्डगत एकभविकादिसाधुगतो वा कश्चिद्गुणविशेष एव द्रव्यनिक्षेपतया कथ्येत तदा स तु पर्याय एव । नन्वेवं त्वनुयोगद्वारसूत्रविरोधः, तत्र शङ्खद्रव्यनिक्षेपतयैकभविको बद्धायुष्कोऽभिमुखनामगोत्रश्चेत्येवं कथितेभ्यस्त्रिभ्यः प्रकारेभ्यो नैगमादीनां त्रयाणां नयानामेते त्रयोऽपि निक्षेपाः संमताः, ऋजुसूत्रस्य प्रथमवर्णौ द्वौ संमतौ, शब्दादीनां तु चरमोऽभिमुखनामगोत्र एव संमत इत्युक्तम् । भवता त्वेकभविकादिप्रकार : पर्यायरूपतयाऽपि कथितः । अतः पर्यायरूपस्य तस्य द्रव्यार्थिकाविषयतया पर्यायार्थिकानां शब्दादीनामेव विषयतया मन्तव्यत्वेन कथं न सूत्र -
}
શંકા - માટીદ્રવ્યની અપેક્ષાએ પિંડો ભલે દ્રવ્યરૂપ હો, પણ પોતાના ગુણ-પર્યાયની અપેક્ષાએ કે પોતાની પૂર્વોત્તરકાલીન અવાંતર અવસ્થાઓની અપેક્ષાએ તો એ દ્રવ્ય જ છે. એટલે જ શાસ્ત્રોમાં એને આદિષ્ટદ્રવ્ય કહેવાય છે. એમ, એકભવિકાદિ સાધુ પણ આદિષ્ટદ્રવ્ય જ હોવા જાણવા. માટે એને જોનારા નયો દ્રવ્યાર્થિક જ બની રહેશે, નહીં કે પર્યાયાર્થિક.
સમાધાન (પૂર્વપક્ષ) - સાચી વાત. એટલે જ ‘ગુણવાન્ જીવ એ સામાયિક છે' આ વાત દ્રવ્યાર્થિકનયોને જ સંમત હોવી કહેવાયેલી છે. નહીંતર તો એ પણ જીવદ્રવ્યની એક ચોક્કસ અવસ્થારૂપ હોવાથી પર્યાયરૂપ બનવાના કારણે પર્યાયાર્થિકનયોનો વિષય કહી શકાત. તેમ છતાં, જો પિંડામાં રહેલ કોઈક ચોક્કસગુણ કે એકભવિકાદિ સાધુમાં રહેલ કોઈક ચોક્કસ ગુણ (યોગ્યતા) જ જો દ્રવ્યનિક્ષેપરૂપે કહેવાય તો એ તો પર્યાય જ છે.
શંકા - આમ કહેવામાં તો અનુયોગદ્વા૨સૂત્રનો વિરોધ થશે. કારણ કે એમાં તો શંખના દ્રવ્યનિક્ષેપ તરીકે એકભવિક, બદ્ઘાયુષ્ક અને અભિમુખનામગોત્ર એવા જે ત્રણ પ્રકારો કહેલા છે તેમાંથી નૈગમાદિ ત્રણ નયોને આ ત્રણે પ્રકાર માન્ય છે, ઋજુસૂત્રને બદ્ઘાયુષ્ક અને અભિમુખનામગોત્ર એમ બે પ્રકારો માન્ય છે, જ્યારે શબ્દાદિનયોને માત્ર ચરમ અભિમુખનામગોત્ર જ માન્ય છે એમ જણાવેલ છે. તમે તો એકભવિકાદિ પ્રકારને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004971 |
| Book Title | Nayavinshika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Abhayshekharsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |