Page Text
________________
ऋजुसूत्रो द्रव्यार्थिकोऽपि, पर्यायार्थिकोऽपि
मुख्यद्रव्यपदार्थस्यैव प्रतिक्षेपात् । अध्रुवधर्माधारांशद्रव्यमपि नास्य विषयः, शब्दनयेष्वतिप्रसंगात् इति केचन सिद्धसेनमतानुसारिणः । ' नैतत् कमनीयम्, नामादिवदनुपचरितद्रव्यनिक्षेपदर्शनपरत्वादुक्तसूत्रस्य । न चेदेवम्, शब्दादिष्वपि कथञ्चिदुपचारेण द्रव्यनिक्षेपप्रसङ्गात्, पृथक्त्वनिषेधेऽपृथक्त्वेन द्रव्यविधेरावश्यकत्वात्, एकविशेषनिषेधस्य तदितरविशेषविधिपर्यवसायित्वात्' इत्यादिस्तु जिनभद्रमुखारविन्दनिर्गलद्वचनमकरन्दसंदर्भोपजीविनां ध्वनिः ।
एतदर्थविस्तरवती चर्चा निक्षेपविंशिकायां निभालनीया ।
अत्र विषये मत्परिशीलनं प्रदर्श्यते - ऋजुसूत्रनयो द्रव्यार्थिकोऽपि श्रीमद्भिर्जिनभद्रगणिक्षमाश्रमणैर्द्रव्यार्थिकतया कथितत्वात् । तथा पर्यायार्थिकोऽपि, श्रीमद्भिः सिद्धसेनदिवाकरसूरिभिस्तथातया कथितत्वादिति । नन्वेक एव ऋजुसूत्रनयः कथं द्रव्यार्थिकोऽपि पर्यायार्थिकोऽपि ? विरोधादिति चेत् ? न, विरोधाभावात् । तथाहि ऋजुसूत्रो वर्तमानक्षणमात्रग्राहीति तु
२२३
નથી.) તથા ધર્મના અધ્રુવ-આધારાંશરૂપ દ્રવ્ય પણ આ ઋજુસૂત્રનયનો વિષય નથી, કારણ કે તો પછી શબ્દનયોમાં અતિપ્રસંગ થઈ જાય.
‘“શ્રી સિદ્ધસેનસૂરિના અનુયાયીઓનું આવું કથન રુચિકર નથી, કારણ કે નામનિક્ષેપ વગેરેની જેમ અનુયોગદ્વારમાં એ સૂત્ર પણ અનુપચરિતદ્રવ્યનિક્ષેપને જણાવવાના તાત્પર્યવાળું જ છે. જો આવું ન હોય તો શબ્દાદિનયોને પણ કોઈક રીતે ઉપચાર દ્વારા દ્રવ્યનિક્ષેપ માનવાનો પ્રસંગ આવે. તે આ રીતે - પૃથનો નિષેધ હોવાથી અપૃથક્ તરીકે દ્રવ્યનું વિધાન આવશ્યક બની રહે છે, કારણ કે એક વિશેષનો નિષેધ તેનાથી અન્ય વિશેષના વિધાનમાં પર્યવસિત થતો હોય છે. આશય એ છે કે અનેકકરણત્વ એ પણ પર્યાયનું લક્ષણ છે, એકકરણત્વ એ દ્રવ્યનું... તેથી પૃથ અનેકત્વનો નિષેધ એકત્વનું વિધાન કરે જ છે અને તેથી, શબ્દાદિનયોને પણ દ્રવ્યનિક્ષેપ માન્ય છે એવું માનવું જ પડે...'' આવું બધું શ્રીજિનભદ્રગણિક્ષમાક્ષમણના મુખકમલમાંથી નીકળતા વચનમકરંદના સંદર્ભને અનુસરનારા મહાત્માઓનું કહેવું છે...''
આ અંગેની વિસ્તૃત ચર્ચા નિક્ષેપવિંશિકામાં જોવી. હવે, આ વિષયમાં મારું રિશીલન દેખાડાય છે ઋજુસૂત્રનય દ્રવ્યાર્થિક પણ છે, કારણ કે શ્રીજિનભદ્રગણિક્ષમાશ્રમણે એને દ્રવ્યાર્થિક કહ્યો છે. વળી એ પર્યાયાર્થિક પણ છે, કારણ કે શ્રીસિદ્ધસેનદિવાકરસૂરિએ એને એવો કહ્યો છે.
શંકા-એકનો એક ઋજુસૂત્રનય દ્રવ્યાર્થિક પણ છે ને પર્યાયાર્થિક પણ છે એ શી રીતે ? કારણ કે એમાં તો વિરોધ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004971 |
| Book Title | Nayavinshika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Abhayshekharsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |