Page Text
________________
૧૧૬
नयविंशिका-१४
क्रोडीकरोति, पटादींस्तु व्यावर्तयत्येव । एनां व्यावृत्तिमर्पयित्वा यदि तस्य विशेषग्राहित्वं कथ्येत तदा व्यवहारेऽन्तर्भावो न दुष्करः। यद्वा यो नैगमभेदः सम्यक्त्वप्राप्त्यनन्तरं जिनं गृह्णाति, तस्य मिथ्यादृष्टियवस्था व्यावर्तत एवेति तां व्यावृत्तिमर्पयित्वा यदि विशेषग्राहित्वं कथ्येत तदा व्यवहारेऽन्तर्भावो न दुर्लभः । 'सिद्धस्य गतिश्चिन्तनीया' न्यायेनैषाऽन्तर्भावसङ्गतिः प्रदर्शिता। तथापि शास्त्रप्रसिद्धप्रस्थकादिषु सर्वेषु दृष्टान्तेषु प्रायो नैगमस्य सङ्ग्रह-व्यवहाराभ्यां भिन्नः स्वतन्त्र एवाभिप्रायः कथितो यद् दृश्यते तेनापि तस्य विषयः सङ्ग्रह-व्यवहारविषयाभ्यां भिन्न एवेति प्रतीयत एव। ततश्च नैगमस्योर्ध्वतासामान्यं विषयः, सङ्ग्रहस्य तिर्यक्सामान्यं विषयः, व्यवहारस्य विशेषो विषय इति सिध्यत्येव । तत्रापि व्यवहारनयो 'अयं घटः' इत्येवं यदा जानाति, तदा स पुर:स्थितं वस्तु पिण्डादिभ्यो भिन्नतया यथा प्रत्येति, तथैव पटादिभ्यो भिन्नतयाऽपि प्रत्येत्येव । अर्थाद् व्यवहारनयानुसारी 'अयं घटः' इत्यभिप्रायो यथोर्ध्वतासामान्यप्रतिपक्षिविशेषं गृह्णाति तथैव तिर्यक्सामान्यप्रतिपक्षिविशेषमपि गृह्णात्येवेति सामान्यस्य द्विविधतया सामान्यविषयौ नयौ यथा द्वौ न तथा विशेषस्य द्विविधत्वेऽपि तद्विषयौ नयौ द्वौ, अपि त्वेक एव व्यवहारनयो द्वावपि विशेषौ गृह्णाति । કરીને જો એને વિશેષગ્રાહી કહીએ તો એનો વ્યવહારનયમાં અન્તર્ભાવ દુષ્કર નથી. અથવા જે નૈગમભેદ સમ્યકત્વપ્રાપ્તિ બાદ જિનજીવને “જિન” તરીકે જુએ, એને મિથ્યાત્વી અવસ્થાનો વ્યવચ્છેદ થાય જ છે. આ વ્યવચ્છેદની અર્પણ કરીને જો એને વિશેષગ્રાહી કહેવાય તો વ્યવહારનયમાં અન્તર્ભાવ દુર્લભ નથી. સિદ્ધી નિશ્ચિન્તનીયા એ ન્યાયે આ અન્તર્ભાવની સંગતિ દેખાડી. બાકી તો શાસ્ત્રપ્રસિદ્ધ પ્રસ્થકાદિ બધા દૃષ્ટાન્તોમાં પ્રાયઃ નૈગમનો અભિપ્રાય સંગ્રહ-વ્યવહારનય કરતાં જુદો-સ્વતન્ત્ર જ કહેલો જોવા મળે છે. એટલે એનો વિષય આ બે નયના વિષય કરતાં જુદો જ છે એ પ્રતીત થાય જ છે. એટલે નૈગમનયનો ઊર્ધ્વતાસામાન્ય એ વિષય છે, સંગ્રહનયનો તિર્યસામાન્ય અને વ્યવહારનયનો વિશેષ એ વિષય છે. આ વાત સિદ્ધ થાય જ છે. એમાં પણ વ્યવહારનય જ્યારે મયં ધટ: એવો બોધ કરે છે ત્યારે તે સામે રહેલી વસ્તુને પિંડાદિથી જુદી તરીકે જેમ સંવેદે છે તેમ પટાદિથી જુદી તરીકે પણ સંવેદે જ છે. અર્થાત્ વ્યવહારનયાનુસારી મયં પટ: એવો બોધ જેમ ઊર્ધ્વતા સામાન્યના પ્રતિપક્ષી વિશેષનું ગ્રહણ કરે છે તે જ રીતે તિર્યસામાન્યના પ્રતિપક્ષી વિશેષનું ગ્રહણ પણ કરે જ છે. માટે સામાન્ય બે પ્રકારે હોવાથી તેને વિષય બનાવનારા જેમ બે નયો છે, એમ વિશેષ બે પ્રકારે હોવા છતાં એને વિષય બનાવનારા બે સ્વતંત્ર નયો નથી, પણ એક જ વ્યવહારનય એ બન્ને વિશેષોનું ગ્રહણ કરે છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004971 |
| Book Title | Nayavinshika |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Abhayshekharsuri |
| Publisher | Divya Darshan Trust |
| Publication Year | 2008 |
| Total Pages | 370 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 18 MB |