Nayavinshika

SR No.: 004971
Original Sutra Author: N/A
Author: Abhayshekharsuri
Publisher: Divya Darshan Trust
Publication Year: 2008
Total Pages: 370
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 18 MB

Page 170

उत्पाद-व्ययविरोधित्वमूर्खतासामान्यस्यैव, न तु तिर्यक् सामान्यस्य
१५७ २२०७ गाथावृत्तौ-ततः तस्मात् सर्वं तन्मात्रमेव-सत्तामात्रमेव, न पुनस्तदर्थान्तरं किञ्चिदस्ति यद्विशेषतया कल्प्येतेति । ननु तिर्यक्सामान्यरूपस्य सत्तामहासामान्यस्यापि नित्यतयोत्पादव्ययविरोधित्वमेवेति चेत् ? सत्यं, तथापि यदा यदा 'अयं सन्' 'अयं सन्' इत्येवं सङ्ग्रहनयदृष्टिः प्रवर्तते तदा तदा घट-पटादिलक्षणस्य विशेषस्यैव निषेधः प्रतीयते, न तूत्पाद-व्यययोरिति तवाप्यनुभवसिद्धमेवातो यस्याः सत्ताया ग्रहणाद् विशेषस्य निषेधो न प्रतीयते, किन्तूत्पादव्यययोरेव निषेधः प्रतीयते, सा न तिर्यक्सामान्यरूपा सत्ता, अपि तूर्ध्वतासामान्यरूपैवेति मन्तव्यमेव ।
अथ तस्या एव नियुक्तिगाथायाः 'सेसाणं उप्पण्णो' त्ति अंशस्य व्याख्याने 'शेषाः -विशेषग्राहिणस्तेषां शेषाणां विशेषग्राहित्वाद्' इति यदुक्तं तेन नैगमनयप्रतिपादने यत्सामान्यमुक्तं तद्विशेषविरोधीति प्रतीयत एवेति चेत् ? कः किमाह ? तत् तद्विरोध्येव। नन्वयं स्वयं स्वपादे कुठारप्रहारः, एवं सति नैगमनयस्य तिर्यक्सामान्यं विषयः' इत्यस्यानाया
શંકા - તિર્યસામાન્યરૂપ સત્તા મહાસામાન્ય પણ નિત્ય હોવાથી ઉત્પાદ-વ્યયનું વિરોધી જ હોય છે.
સમાધાન - સાચી વાત છે. છતાં જ્યારે જ્યારે મયં સન્ અર્થ સન એ રીતે સંગ્રહનયની દૃષ્ટિ પ્રવર્તે છે ત્યારે ત્યારે ઘટ-પટ વગેરે વિશેષનો જ નિષેધ પ્રતીત થાય છે, નહીં કે ઉત્પાદ-વ્યયનો, આ વાત તને પણ અનુભવસિદ્ધ છે જ. એટલે જે સત્તાનું ગ્રહણ કરવાથી વિશેષનો નિષેધ હોવો પ્રતીત ન થાય, પણ ઉત્પાદ-વ્યયનો નિષેધ પ્રતીત થાય એ સત્તા તિર્યસામાન્યરૂપ સત્તા ન હોય, પણ ઊર્ધ્વતાસામાન્યરૂપ સત્તા જ હોય - એમ માનવું જ પડે.
શંકા - એ જ નિર્યુક્તિગાથાના સેનામાં ૩quો અંશની વ્યાખ્યામાં “શેષ= વિશેષગ્રાહી નયો... તે શેષનો વિશેષગ્રાહી હોવાથી..” એવું જે કહ્યું છે તેનાથી પ્રતીત થાય છે કે નૈગમનયનું પ્રતિપાદન કરતી વખતે જે સામાન્ય કહ્યું છે તે વિશેષનું વિરોધી છે. (તો જ નૈગમ સિવાયના શેષનયોને વિશેષગ્રાહી કહી શકાય.)
સમાધાન - આમાં કોને શું વાંધો છે ? એનું વિરોધી છે જ.
શંકા - આ તમે સ્વયં તમારા પગ પર કુહાડીનો ઘા કરી રહ્યા છો. કારણ કે તો પછી નૈગમનયનો વિષય તિર્યસામાન્ય છે એ વાત અનાયાસે જ સિદ્ધ થઈ જશે. તે પણ એટલા માટે તિર્યસામાન્ય જ વિશેષનું વિરોધી હોય છે એવી વાત તમે જ કરેલી છે. એટલે મારે તો ઇચ્છિતની સિદ્ધિ થઈ જ ગઈ.