Jain Dharmna Karm Siddhantnu Vigyan

SR No.: 004952
Original Sutra Author: N/A
Author: Jayshekharsuri
Publisher: Shahpuri Jain Sangh Kolhapur
Total Pages: 86
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 4 MB

Page 74

કેવલજ્ઞાનાવરણાદિનો ૧૨મા ગુણઠાણાના ચરમસમયસુધી ઉદય જ હોય છે, અને ત્યારબાદ ઉદય અને સત્તા સાથે જ વિચ્છેદ જાય છે. તેથી અનુદયાવસ્થા જ ન હોવાથી તેઓનો ક્ષયોપશમ હોતો નથી.
પ્ર.-નિષેક પ્રમાણે ઉદયપ્રાપ્ત તો ક્રોધાદિ ચારે કષાય છે, છતાં એ બધાનો ઉદય સાથે નથી માન્યો, તો ત્યાં એકના ઉદય વખતે બીજાઓનું શું થતું હશે ? તેમજ ઉપદેશાદિથી કષાયમાં મંદતા દેખાય છે તે શું ?
-એકના ઉદય વખતે એમાં બીજા તથાસ્વભાવે પૂર્વક્ષણે સ્તિબુક-સંક્રમથી સંક્રમિત થઈ ને મુખ્ય ઉદિત પ્રકૃતિરૂપે ભોગવાય છે. ઉપદેશથી કાયનો રસ મંદ અર્થાત્ અનંતગુણહીન થઈ જઈને અનુભવમાં આવે છે.
પ્ર.-ઉદય વખતે નિષેકમાં પરાવર્તમાન પ્રકૃતિઓમાં પ્રતિપક્ષી બંનેના દલિકો પ્રાપ્ત છે. છતાં કોઈવાર હાસ્ય-રતિ-શાતા વગેરેનો ઉદય હોય છે અને કોઈવાર પ્રતિપક્ષ પ્રકૃતિ શોક-અરતિ-અશાતા વગેરેનો ઉદય હોય છે. તેમાં કારણ શું ?
-પૂર્વેના કહેલાં દ્રવ્યાદિ પાંચ નિમિત્તો તથા અદ્ધાક્ષયથી પ્રકૃતિના ઉદયમાં ફેરફાર થાય છે. ‘અદ્ધાક્ષય' એટલે કાળનો ક્ષય. દા.ત. જેમ હાસ્ય-રતિનો ઉદય ઉત્કૃષ્ટથી અંતર્મુહૂર્ત છે. તે અંતર્મુ૰ પુરૂં થાય એટલે અરતિ-શોક ઉદયમાં આવી જાય છે. અને ત્યારે પ્રતિપક્ષ પ્રકૃતિઓનો વિપાકોદય મટી પ્રદેશોદય થઈ જાય છે. પરંતુ ગતિ-જાતિ-શરીર-અંગોપાંગાદિનો ભવને આશ્રીને ઉદય હોય છે. જેમકે મનુષ્યને સત્તામાં અને ઉદયનિષેકમાં ચાર ગતિના, પાંચ જાતિના, ચાર કે પાંચ શરીરના, બે કે ત્રણ અંગોપાંગાદિના, ૬ સંઘયણના, ૬ સંસ્થાનના બે, વિહાયોગતિવગેરે પ્રકૃતિઓનાં દલિકો હોવા છતાં પણ મનુષ્યભવને આશ્રીને મનુષ્યગતિ-પંચે. જાતિ, ઔદા, તૈજસ, કાર્યણશરીર ઔદારિક-અંગોપાંગ, -છ માંથી એક સંઘયણ, છમાંથી એક સંસ્થાન અને બેમાંથી એક વિહાયોગતિનો ઉદય ભવપર્યંત હોય છે, તે વખતે શેષ દેવગતિ આદિ પ્રતિપક્ષપ્રકૃતિઓનો પ્રદેશોદય હોય છે.
પ્ર- જિનનામ, શાતાવિગેરે શુભપ્રકૃતિનો ઉ સ્થિતિબંધ સારો કે ખરાબ ? કેમકે વધુ સ્થિતિબંધ હોય તો વધુ કાલ શતાદિ ભોગવાયને ?
-આયુષ્ય સિવાય શુભપ્રકૃતિની ઉત્કૃષ્ટસ્થિતિ એ શુભ નથી, પરંતુ ઉત્કૃષ્ટ રસ એ શુભ છે. ઉત્કૃષ્ટિિતબંધ ઉત્કૃષ્ટ સંક્લેશે બંધાય. એટલે રસ તો જઘન્ય બંધાય. પ્ર-કર્મના ઉદયાદિમાં દ્રવ્ય-ક્ષેત્ર-કાલ-ભવ અને ભાવની કેવી અસર થાય છે તે દૃષ્ટાંત આપી સમજાવો.
- દા.ત. વેદનીયકર્મમાં, દ્રવ્યથી-પત્થર વિગેરેનો માર પડવાથી અશાતાનો ઉદય થાય છે, અને અશાતાના ઉદયથી બિમારી ભોગવતાં હોવા છતાં જો દવાનો ઉપચાર કરવામાં આવે તો અશાતાનો ઉદય મટે છે.
(૬૯)