Page Text
________________
(૧) જ્ઞાનાવરણ ૫ ઃ- મતિજ્ઞાનાવરણ, શ્રુતજ્ઞાના, અવધિજ્ઞાના, મન:પર્યવશાના, અને કેવલજ્ઞાનાવરણ. આ પાંચ આવરણ આત્માના મતિવગેરે જ્ઞાનને અટકાવે છે. મતિશાન=ઈંદ્રિય કે મનથી થતું જ્ઞાન. શતાન–શાસ્ત્ર, ઉપદેશ વિ.થી થતું શબ્દાનુસારી જ્ઞાન તે. અવધિ=ઈંદ્રિયકે શાસ્ત્રની સહાય વિના સીધું આત્માને થતું રૂપી દ્રવ્યોનું પ્રત્યક્ષ. મન:પર્યવ = અઢીદ્વિીપમાંના સંશી પંચેન્દ્રિયજીવોના મનનું પ્રત્યક્ષ. આ જ્ઞાન અપ્રમતમુનિને જ ઉત્પન્ન થાય છે. કેવળશાન=સર્વકાલના સર્વ દ્રવ્યો અને એના સર્વ પર્યાયોનું આત્માને થતું પ્રત્યક્ષ, સાક્ષાત્ જ્ઞાન. (અહીં મતિજ્ઞાનમાં ૪ અવસ્થા છે,(૧)અવગ્રહ=પ્રાથમિક સામાન્ય ખ્યાલ (ર) ઈહા=ઊહાપોહ (૩) અપાય-નિર્ણય (૪)ધારણા=અવિસ્મરણ-સંસ્કાર) (ર) દર્શનાવરણ ૯ :- ૪ દર્શનાવરણ+પ નિદ્રા ૯. ચારમાં, ૧. ચક્ષુદર્શનાવરણ (ચક્ષુથી દેખી ન શકાય); ૨. અચ-દર્શનાવરણ (અન્ય ઈંદ્રિય કે મનથી અદર્શન); ૩. અવધિદ, ૪. કેવલદ.. દર્શનાવરણ=સામાન્ય જ્ઞાનને રોકનાર. પાંચ નિદ્રામાં,-૧. નિદ્રા=અલ્ય નિદ્રા, જેમાં સુખેથી જગાય તે; ૨. નિદ્રાનિદ્રા=ગાઢ નિદ્રા, જેમાં કષ્ટ જગાય તે; ૩. પ્રચલા=બેઠા કે ઊભા નિદ્રા આવે તે; ૪. પ્રચલા પ્રચલો ચાલતાં નિદ્રા આવે તે; ૫. મ્યાનદ્ધિ જેમાં જાગ્રતની જેમ દિવસે ચિંતવેલ કઠોર કાર્ય નિદ્રામાં કરી આવે. પહેલાં ચાર દર્શનાવરણ દર્શનશકિત પ્રાપ્ત ન થવા દે, અને પાંચ નિદ્રા એ પ્રાપ્ત દર્શનનો સમૂળગો નાશ કરે છે. એ હિસાબે નવેય દર્શનાવરણમાં ગણાય છે. (૩) મોહનીય ૨૮ પ્રકારે :- એમાં મુખ્ય બે વિભાગ, ૧ દર્શન-મોહનીય. ૨ ચારિત્રમોહનીય. દર્શનમોહનીય= (૧) મિથ્યાત્વ, જેના ઉદયે અતત્વ પર રુચિ થાય, અને સર્વજ્ઞ પ્રભુએ કહેલાં તત્વ ઉપર શ્રદ્ધા ન થાય) (૨) મિશ્રમોહનીય જેથી તસ્વપર રુચિ નહિ કે અતપર રુચિ નહિ, તેમ અરૂચિ નહિ) (૩) સમકિતમોહ. શુદ્ધ કરેલ મિથ્યાત્વના દળિયાં, જેનાં ઉદયે તત્પર રુચિ થાય.
ચારિત્ર-મોહનીયની ૨૫ પ્રકૃતિઃ(૧૬ કષાય મોહ +૯ નોકષાય મો.) કષ=સંસારનો, આય=લાભ જે ક્રોધાદિ લાગણીમાંથી થાય, તે લાગણીનું નામ કષાય. અર્થાત્ સંસારને વઘારે તે કષાય. તે ક્રોધ-માન-માયા-લોભ. એ દરેકના પૂર્વોત અનંતાનુબંધી વગેરે ૪-૪ પ્રકાર હોઈ ૧૬ કષાય થાય. નોકષાય કષાયથી પ્રેરિત કે કષાયના પ્રેરક હાસ્યાદિ ૯-હાસ્ય, શોક, રતિઇષ્ટમાં રાજીપો), અરતિ (અનિષ્ટમાં ઉગ, નારાજી), ભય (સ્વ-સંકલ્પથી બીક), જુગુપ્સા દુર્ગા), પુરુષવેદ (સળેખમ થયે ખાટું ખાવાની ઈચ્છાની જેમ જેના ઉદયે સ્ત્રી-ભોગની અભિલાષા થાય તે), સ્ત્રીવેદ પુરષભોગની અભિલાષા), નપુસંકવેદ ઉભય અભિલાષા).
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004952 |
| Book Title | Jain Dharmna Karm Siddhantnu Vigyan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Jayshekharsuri |
| Publisher | Shahpuri Jain Sangh Kolhapur |
| Publication Year | |
| Total Pages | 86 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 4 MB |