________________
४०
• सम्यग्दृष्टि-मिथ्यादृष्टिकृतयोगयोर्विलक्षणता • द्वात्रिंशिका-१/१९ एवं हि भोगहेतोरप्यत्राध्यवसायविशेषाद भोगानुपनतिरुपपद्यत इति भावः ।।१८।।
नन्विदं हरिभद्रसम्मत्या भवद्भिर्व्यवस्थाप्यते, तेनैव चाभिनिविश्योक्तमित्याशङ्क्याहन च स्वदानपोषार्थमुक्तमेतदपेशलम् । 'हरिभद्रो ह्यदोऽभाणीद् यतः संविग्नपाक्षिकः ।।१९।। तदुक्तं कल्याणमन्दिरस्तोत्रे श्रीसिद्धसेनदिवाकरेण → पानीयमप्यमृतमित्यनुचिन्त्यमानं किं नाम नो विषविकारमपाकरोति ? - (क.मं.१७)
एवं हि भोगहेतोः = व्यावहारिकभोगकारणात् अपि अनुकम्पादानाद् अत्र = भोगक्रियायां अध्यवसायविशेषात् = बलवदनिष्टानुबन्धित्व-निषिद्धत्व-हेयत्वादिप्रकारकसंवेदनात् भोगानुपनतिः = भोगक्रियायां क्लिष्टरागादिपरिणतिगर्भितसुखासिकात्मिकाया भोगोपनतेरभाव उपपद्यते । एतेन → दानेन भोगाप्तिस्ततो भवपरम्परा, मोहधारावृद्धेः - (द्वा.द्वा.१/१६ पृ.३६) इति प्रागुक्तं प्रत्युक्तम्, फलभेदौपयिकस्य ज्ञानपूर्वकत्वेन क्रियाभेदस्यैव लाभात् । यथाऽमृतकार्याऽकारिणो जलसामान्यात् मन्त्रितं श्रद्धया अमृतकार्यकारि जलं विजातीयमेव तथा पापकर्मबन्धकारकात् भोगक्रियासामान्यात् निरुक्ताध्यवसायपरिकलिता पापबन्धाकारिणी निर्जराकारणीभूता सम्यग्दृष्ट्यादिकृता भोगक्रिया विलक्षणैवेति हार्दम् । तदुक्तं षष्ठी दृष्टिमधिकृत्य योगदृष्टिसमुच्चये → भोगान् स्वरूपतो पश्यंस्तथा मायोदकोपमान् । भुजानोऽपि ह्यसङ्गः सन् प्रयात्येव परं पदम् ।। - (यो.दृ.स.१६६) इति । एतदनुसारेण योगसारप्राभृतेऽपि दिगम्बरेण अमितगतिना → मायातोयोपमा भोगा दृश्यन्ते येन वस्तुतः । स भुजानोऽपि निःसङ्गः प्रयाति परमं पदम् ।। 6 (यो.सा.प्रा.९/२२) इत्युक्तम् । वीतरागस्तोत्रेऽपि → यदा मरुन्नरेन्द्रश्रीः त्वया नाथोपभुज्यते । यत्र तत्र रतिर्नाम विरक्तत्वं तदाऽपि ते ।। - (वी.स्तो.१२/४) इति श्रीहेमचन्द्रसूरिभिरुक्तम् । यथा चैतत्तत्त्वं तथा स्पष्टीभविष्यति चतुर्विंशतितमद्वात्रिंशिकायां (भा.६, पृ.१६४८) इत्यलमत्र विस्तरेण ।।१/१८।। સાથે માત્ર વિષયનો સંપર્ક થાય તેને ભોગ ન કહી શકાય. બાકી તો કવલાહાર કરતા કેવળીને પણ ભોગ માનવાની આપત્તિ આવશે. તેથી માનવું પડશે કે વિષય સંપર્ક થતાં તેમાં ઉપાદેયપણાની અનુભૂતિથી ક્લિષ્ટ આસક્તિ કરનારો જ ભોગી છે. પ્રસ્તુતમાં તો વ્યવહારિક ભોગક્રિયામાં હેયપણાની, બલવઅનિષ્ટઅનુબંધીપણાની અનુભૂતિ હોવાથી તાત્ત્વિક ભોગની પ્રાપ્તિ નથી.) આ વાતનું સ્પષ્ટીકરણ કરવા માટે ગ્રંથકારશ્રી દષ્ટાંત જણાવે છે કે મંત્રિત કરેલું જળ પણ જીવોને શ્રદ્ધાથી-ભક્તિથી અમૃતનું કામ કરે છે, તેમ ભોગના હેતુભૂત એવા પણ અનુકંપાદાનથી ભોગક્રિયામાં ત્યાજ્યતાના અધ્યવસાયથી ભોગક્રિયામાં ક્લિષ્ટ રાગાદિ પરિણતિ ગર્ભિત સુખાસિકા સ્વરૂપ ભોગની પ્રાપ્તિ નથી થતી. આ વાત સુસંગત થાય છે. મંત્રિતજળ = આપવાદિક અનુકંપાદાનજન્ય ભોગક્રિયા, જળ = ભોગક્રિયા, શ્રદ્ધા = ત્યાજ્યતાની अनुभूति, अमृतार्थ = भनि२॥ 40३. (१/१८)
સાધુના અનુકંપાદાનનું તમે (ગ્રંથકાર) જે સમર્થન કરો છો તે શ્રીહરિભદ્રસૂરિજી મહારાજને સંમત હોવાથી કરો છો. પરંતુ તેમણે જ કદાગ્રહ પકડીને આ બધી પ્રરૂપણા કરી છે. માટે તમારી વાત આદરણીય નથી.” આવી શંકાનું સમાધાન કરતાં ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે -
थार्थ :- "पोताना हनना समर्थन भाटे हेतुं डोवाथी 64रोत वात सारी नथी" - आईं કહેવું નહિ. કારણ કે શ્રીહરિભદ્રસૂરિ મહારાજ સંવિગ્નપાક્ષિક હતા અને તેમણે ઉપરોક્ત વાત નિશ્ચિત १. हस्तप्रतौ 'हरिदो' इत्यशुद्धः पाठः । २. हस्तादर्श ‘णीद्योतः' इत्यशुद्धः पाठः ।
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org