________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર કેટલીક યુક્તિ-પ્રયુક્તિથી પણ એ શંકાનું નિવારણ થઈ શકવા સંભવ છે. અજ્ઞાન કે અલ્પજ્ઞતાને કારણે આત્મા દેખાતો ન હોય પણ તે જ્ઞાનીના અનુભવમાં અને સર્વશના જ્ઞાનમાં જણાયો છે તેથી તેનું અસ્તિત્વ સ્વીકાર્ય છે. જેમ કોઈ એક રણ વિસ્તારમાં રહેતા માનવે નાળિયેર જોયું નથી પણ અન્ય વિસ્તારના માનવે તે જોયું છે, તેથી કોઈએ નાળિયેરનું અસ્તિત્વ ન જોયું હોય તો પણ સ્વીકાર્ય બને છે."
“કોઈ કહેશે અને જેનો અનુભવ ન થાય તે અમે માનતા નથી, અને કોઈનું કહેલું પણ અમને સ્વીકાર્ય નથી. એક માણસ પેંડો ખાઈને બીજી વ્યક્તિને કહે કે, તું મને પેટમાં ગયેલો પૈો દેખાડ તો માનું કે મેં પેંડો ખાધો છે. તે કેવી રીતે બને? અરે ! શરીરમાં પેટ કે માથું દુઃખે છે તે દર્દી અનુભવે છે ખરો પણ તે કેવી રીતે બનાવી શકે? તેવી રીતે તમને પુત્રાદિના સ્મરણથી ખુશી થાય તો તે કેવી રીતે બનાવી શકશો ? શબ્દથી કહી શકાય, કારણ અમર્યાદ વસ્તુને મર્યાદિત વસ્તુથી કેવી રીતે બતાવી શકાય? તેમ અમૂર્ત આત્મા ઈન્દ્રિયોથી જણાતો નથી."
“કોઈ કહે છે કે અમે આત્મા જેવું કંઈ માનતા નથી. આત્મા શબ્દ જ આત્મા નામના પદાર્થને જણાવે છે. જે વસ્તુનો ભ્રમ થાય તે વસ્તુનું અસ્તિત્વ હોય છે, નહિ તો તે શબ્દાકારમાં આવતું નથી
જેમ છીપમાં ચાંદી હોવાનો ભ્રમ થાય છે તે દર્શાવે છે કે ચાંદી જેવી કંઈ વસ્તુ છે ખરી"
શરીરમાં રહેલી દરેક ઈન્દ્રિય પોતાના વિષયને જાણે છે. કેવી રીતે? દરેક ઈન્દ્રિયને ભિન્ન ભિન્ન વિષય હોય છે. પણ એ દરેકનું ભાન આત્માના ઉપયોગ દ્વારા જણાય છે. જો ઈન્દ્રિયોને ભાન હોય તો શબમાં ઈન્દ્રિયો કાર્યકારી રહી શકે. ચેતનના સંચાર વગરના શબમાં ઇન્દ્રિયો કંઈ કરી શકતી નથી. શરીરમાંથી એવું શું નીકળી જાય છે કે તેની બધી જ ક્રિયા બંધ થઈ જાય છે? કોઈ કહેશે વાયુ, કોઈ કહેશે વિજળી, કોઈ કહે છે શક્તિ. અરે ! કથંચિત એને જ અમે આત્મા કહીએ છીએ. જે તત્વ ગયું તે આત્મા છે. જેના દ્વારા તું શંકા કરે છે તે તું સ્વયં છું
૪૯
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org