________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર
"વળી શાસ્ત્રોમાં પણ નિશ્ચિતાર્થ નથી. કોઈ કહે છે કે આત્મા છે અને કોઈ હે છે કે નથી. વળી જગતમાં આત્માને સરખાવી શકાય તેવો પદાર્થ નથી તો પછી હવે આત્મા કોના જેવો માનવો ? વળી, ઘી, દૂધ જેવા પૌષ્ટિક પદાર્થ ખાવાથી બુધ્ધિ સતેજ થતી અનુભવીએ છીએ તેથી પણ એમ લાગે છે કે પંચભૂતોમાંથી જ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થાય છે. જ્ઞાન એ ભૂતોનો ધર્મ છે, પણ આત્માનો ધર્મ જણાતો નથી.”
“આમ કોઈ પ્રકારે આત્માની ઉપસ્થિતિ સિધ્ધ થઈ શક્તી નથી. બીજી બાજુ આત્મા છે, તેમ જણાવનારા વેદ-વાક્યો છે તે તું જાણે છે તેથી હે ગૌતમ ઇન્દ્રભૂતિ ! તું આત્મા છે કે નથી તેવા મહા સંશયમાં પડ્યો છું. તું એ વેદ-વાક્યોનો અર્થ બરાબર સમજયો નથી. તેનો અર્થ આ પ્રમાણે છે.”
“વિજ્ઞાનધન - દર્શનજ્ઞાનનો ઉપયોગ તે વિજ્ઞાન વિશિષ્ટજ્ઞાન. તે શાનના સમૂદાયરૂપ આત્મા છે. આત્મા ચેતનામય છે. તેની શક્તિ જ્ઞાનદર્શનમય છે. તેના વડે તે પોતાને અને પરને જાણે છે. આત્મા અન્ય પદાર્થની જેમ ઇન્દ્રિયગોચર નથી. જ્ઞાન વડે આત્મા જણાય છે.
“એતેભ્યો ભૂતેભ્ય: પૃથ્વી, પાણી, અગ્નિ, વાયુ, આકાશ આ ભૂતો, સમુત્થાય આ ભૂતોના વિકારોથી ઘટપટ ઇત્યાદિ ઉત્પન્ન થાય છે. તે શેયો - જણાવા યોગ્ય પદાર્થો છે તે ભૂતોના મિશ્રણથી ઉત્પન્ન થાય છે. તાન્યેવાડનું વિનશ્યતિ - તે ઘટપટ આદુિ પદાર્થોનો જ્ઞેયપણે અભાવ થતાં આત્મા પણ તેના વિયોગરૂપે નાશ પામે છે. તે પદાર્થોનું જણાવાપણું લય પામે છે. અને વળી બીજા પદાર્થને જાણે છે. તેવા ઉપયોગરૂપે ઉત્પન્ન થાય છે."
-
“ન પ્રેત્યસંજ્ઞાસ્તિ - ઉપયોગરૂપ પૂર્વનો આત્મા રહેતો ન હોવાથી પૂર્વની સંશા રહેતી નથી.”
"આત્માના દરેક પ્રદેશે જ્ઞાન-દર્શનના ઉપયોગરૂપ અનંતી પર્યાયો - અવસ્થા રહેલી છે. તે વિજ્ઞાનના સમુદાયથી ચિત્ અભિન્ન છે. દરેક
૪૭
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org