________________
લબ્ધિ તણા ભંડાર
અજ્ઞાન છે, તેથી અજ્ઞાન આત્મરૂપ નથી. અજ્ઞાન અવસ્થામાં જીવમાં ચૈતન્યનો અભાવ નથી. એથી એમ માનવું કે આત્મા શુધ્ધ-સ્વદ્રવ્યની અપેક્ષાએ જ્ઞાની છે, અને પરદ્રવ્યની કર્મજન્ય અવસ્થાની અપેક્ષાએ અજ્ઞાની છે.
સ્વ સ્વરુપે જ્ઞાની છતાં સંસારના માયા પ્રપંચને આચરતો, વિષય કષાયને સેવતો આત્મા અજ્ઞાની છે. આથી નિશ્ચયનયથી આત્મા સ્વભાવે જ્ઞાની છે. વ્યવહારનયની અપેક્ષાએ સાવરણ આત્મા અજ્ઞાની છે.
ટૂંકનોંધ :
મહાવીરનું શાસન અર્થાત જૈનદર્શનની શૈલી સાપેક્ષ છે. અને કાંતદૃષ્ટિયુક્ત ભગવાનની વાણીમાં નિશ્ચય અને વ્યવહારનો સમન્વય છે. એથી આત્મા એકાંતે જ્ઞાની કે અજ્ઞાની નથી. પૂર્ણતા પામતા સુધી જેમ જ્ઞાનઉપયોગની તરતમતા રહે છે. તેમ અજ્ઞાનની પણ અલ્પાધિકતા હોય છે. છતાં આત્મા જ્ઞાનસ્વરૂપ હોવાથી જ્ઞાનનો સર્વથા ક્ષય થતો નથી. પણ અજ્ઞાનનો સર્વથા ક્ષય થાય છે, કારણ કે અજ્ઞાન આત્માની વૈભાવિક અવસ્થા છે.
સત્તા અપેક્ષાએ નિગોદવર્તી જીવ શાની છે અને સિધ્ધાત્માઓ પણ જ્ઞાની છે. છતાં નિગોદઆદિ જીવોનું જ્ઞાન આવરણ યુક્ત છે. અને સિધ્ધાત્માઓનું જ્ઞાન પૂર્ણ પણે પ્રકાશમાન થયું છે. આથી નિગોદાદિ જીવો અજ્ઞાની હેવાય છે, અને કેવળજ્ઞાની તથા સિધ્ધાત્માઓ સંપૂર્ણ જ્ઞાનસ્વરૂપ કહેવાય છે.
આથી અજ્ઞાનનો અર્થ જ્ઞાન વગરનો એમ ન લેવો. કેમકે સંસારી ભલે તે ક્યાય-વિષય યુક્ત હોય પણ તેનામાં બુધ્ધિ છે, અને જ્ઞાન પણ છે. જેનું જ્ઞાન મિથ્યારુપે છે તે તે મિથ્યાજ્ઞાનવાળો છે અને જેનું જ્ઞાન સમ્યગ્ છે તે સમ્યગજ્ઞાનવાળો છે.
જ્ઞાન ગુણ છે, અને ગુણી આત્મા છે. તે ભિન્નાભિન્ન છે. જેમ લીમડાના વૃક્ષમાં અને આંબાના વૃક્ષમાં વનસ્પતિ તત્વ છે. પણ
૧૫૧
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
