________________
ક
આહંત જીવન જ્યોતિ
કિરણ ૨૧ મું. કાળના વિભાગ કાળનો અર્થ “વખત' થાય છે. એના અનેક વિભાગો પાડી શકાય છે. તેમાં સૌથી નાનામાં નાનો વિભાગ ‘સમય’ કહેવાય છે એ વાત આપણે શીખી ગયા છીએ. આંખ ઉઘાડતાં કે મીચતાં આવા સેંકડો સમય પસાર થઈ જાય છે. અસંખ્ય સમયો જેટલા વખતને “આવલિકા' કહેવામાં આવે છે. એ આવલિકા અને યુગના બીજા વિભાગોનો સંબંધ નીચે પ્રમાણે છે –
રરર૩૩૬ આવલિકા = ઉચ્છવાસ અથવા ૧ નિ:શ્વાસ. ૧ ઉચ્છવાસ+૧ નિઃશ્વાસ = ૧ પ્રાણુ.
૭ પ્રાણ = ૧ સ્તોક.
૭ તોક = ૧ લવ. ૩૮ લવ = ૧ ઘડી અથવા ૧ નાલિકા
૨ નાલિકા = ૧ મુહૂર્ત. ૩૦ મુહર્ત = 1 અહોરાત્ર. ૧૫ અહોરાત્ર = ૧ પખવાડિયું. ૨ પખવાડિયા = ૧ માસ. ૨ માસ = ૧ હતુ. ૩ ઋતુ = ૧ અયન. ૨ અયન = ૧ સંવત્સર.
૫ સંવત્સર = ૧ યુગ ૮૪ લાખ વર્ષને જૈન દર્શનમાં “પૂર્વીગ” કહેવામાં આવે છે. આ પૂર્વોગને ૮૪ લાખ વડે ગુણતાં જે સંખ્યા આવે છે તે પૂર્વ' કહેવાય છે. એ પૂર્વને ચોર્યાસી લાખ વડે ગુણતાં જે સંખ્યા આવે તેને ચોર્યાસી લાખ વડે, એમ આગળને આગળ ગુણાકાર ચાલુ રાખતાં જે જે સંખ્યાઓ આવે છે તેમનાં ખાસ નામો છે. એ નામ પૈકી આપણે અહીં શીર્ષપ્રહેલિકાનો જ વિચાર કરીશું. ૮૪ લાખને ૮૪ લાખ વડે ૨૮ વાર ગુણતાં જે સંખ્યા આવે છે તેટલાં વર્ષેને “શીર્ષપ્રહેલિકા' કહેવામાં આવે છે. આ સંખ્યામાં કુલે ૧૯૪ આંકડાઓ છે. જેઈસકરંટગ પ્રમાણે તે ૮૪ લાખને ૮૪ લાખ વડે ૩૬ વાર ગુણતાં જે સંખ્યા આવે છે તેટલાં વર્ષો “શીર્ષપ્રહેલિકા' કહેવાય છે. એમાં એકંદર ર૫૦ આંકડાઓ છે. અત્યાર સુધીમાં અનેક શીર્ષપ્રહેલિકાઓ પસાર થઈ ગઈ છે અને
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
