________________
આહત જીવન જ્યોતિ
કિરણ ૨ જું. નિર્જરા જીવોના બે પ્રકાર પાડી શકાય છેઃ (૧) મુક્ત અને (૨) સંસારી. તેમાં મુક્ત જીવો કર્મથી લેપાયેલા નથી, જયારે સંસારી જીવોને તો કમેં વળગેલાં હોય છે. સામાન્ય રીતે આ કમેનું ફળ સંસારી જીવ ભોગવી લે એટલે તે કર્મ એનાથી અલગ થઈ જાય છે. વળી કેટલીક વાર તપ કરવાથી કર્મનું ફળ ભોગવવાનો વારો આવે તે પહેલાં જ કર્મને અલગ કરી શકાય છે. આ પ્રમાણે કર્મ સંસારી જીવથી બે પ્રકારે અલગ થઈ શકે છે. આ બંને પ્રકારોને નિર્જરા” કહેવામાં આવે છે. એ બંને પ્રકારનાં ખાસ નામો છે. પહેલા પ્રકારની નિર્જરામાં કર્મની નિર્જરા થાઓ એવી ઈચ્છા નહિ હોવાથી એ “અકામ-નિર્જરા કહેવાય છે. બીજા પ્રકારની નિર્જરામાં આત્મામાંથી કમેને હાંકી કાઢવાની ઇચ્છી રહેલી હોય છે, કેમકે એવી ઇચ્છાથી તે જીવ તપ કરી કમને અલગ કરે છે. આથી આ પ્રકારની નિર્જરા “સકામ-નિર્જરા' કહેવાય છે. - આ સંબંધમાં આપણે કેરીનું ઉદાહરણ વિચારીશું. ઝાડ ઉપર રહેલી કરીઓ પાકવાનો વખત થતાં પાકે છે. જે આપણે એને જલદી પકવવી હોય તો એને ઝાડ ઉપરથી તોડીને કંડિયામાં ભરવી જોઈએ અને એની ઉપર તેમ જ નીચે ઘાસ મૂકવું જોઈએ.
આ પ્રમાણે કર્મને પણ ખરી પડવાની બે રીત છેઃ (૧) એને સમય થતાં એ આત્માથી અલગ થઈ જાય છે, અને (૨) તપ જેવા ઉપાય દ્વારા એનો વખત થયા પૂર્વે પણ એને અલગ કરી શકાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
