________________
છે કે “જે કાળે મનુષ્ય જે શબ્દથી સહજમાં વ્યવહાર ચલાવી શકે તે કાળે બીજા અપ્રસિદ્ધ શબ્દોને ઉમેરે કરવા કરતાં તે પરભાષાના શબ્દને જ આપણે સ્વભાષાના સમજવા એ અધિક સરસ છે અને એમ કરવાથી જ ભાષાને વિકાસ થાય છે.” ફારસી, અરબી વગેરે આવતા શબ્દોને તિરસ્કાર કરનારા અને સંસ્કૃતમાંના અપ્રસિદ્ધ છે જોડી કાઢેલા શબ્દ વાપરનારાને આ વાક્ય ધડે લેવા સરખું છે. ઝિયારત્નસમુચ્ચયમાં જેમ સંસકૃત ધાતુના રૂપને સંગ્રહ છે તેમ તેમાં ભાષા (તે વખતની ગુજરાતી) ના ધાતુનાં રૂપે પણ આપ્યાં છે એમ લેખકે જણાવી ઉદાહરણ આપે છે, જેમ-એઉ કરઈ, લિઅઈદિઈ જાયઈ, આવઇ, જગઈ, સાઈ; એ ઘણું કરઈ, લિઈ, તું કર્યું, લિએ, દિએ તુમહી [ તુહે ] કરવું, લિઆઉ, દિઅ3; કરવું, લિઉં, દિઉં; અસ્તે કરવું (એનાં ચાલુરૂપ–એ કરે, લે, દે, જાય, આવે, જાગે, સુએ; એ ઘણું કરે, લે, ટૂંકર, લે, દે; તમે કરે,
, ; હું કરું, લઉં, દઉં, અમે કરીએ.) આ ગ્રંથ સં. ૧૪૬૬ માં ઈડરમાં લખાયેલો છે. તેમાં ભાષાને પ્રાકૃત કહી છે. જુની ગૂજરાતીને ઘણા ગ્રંથકારોએ પ્રાકૃતજ કહેલી છે.
લેખક ભાષાના બાર પ્રકાર જણાવે છે, જેમકે પ્રાકૃત સંસ્કૃત, ભાગધી, પૈશાચી, શાસેની અને દેશની ભિન્નતાને લીધે અનેક પ્રકારની ભિન્નતાવાળી છઠ્ઠી અપભ્રંશ છે, અને તે ગધ તથા પદ્ય રૂપે વપરાવાથી તે બાર પ્રકારની ગણાય છે. વળી કહે છે કે બંને પ્રકારની પિશાચી, (ચૂલિકા પૈશાચી સાથે ) અને આભીર વગેરે ભાષાઓને
જે સમૂહ તે અપભ્રંશ ભાષા છે. અપભ્રંશ ભાષાને સંબંધ બીજી પાંચે ભાષાઓ સાથે છે. ખરું કહીએ તે પાંચે ભાષાની ખીચડી તેજ એક અપભ્રંશ ભાષા છે. બીજા વિદ્વાનોના મતથી આ વાત જાદી પડે છે તે વિચાર કરવા ગ્ય છે,
પાકૃતના ત્રણ પ્રકાર બતાવી દેશી પ્રાકૃતને ચાલુ ગુજરાતીને સંબંધ બતાવવા યાદી આપી છે જેમકે –
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
