________________
૪૬૮ ]
સિદ્ધહેમચ' શબ્દાનુશાસન
પ્રાય: કરીને હે સખી ! ગેરીનાં નયનરૂપ ભાણુ આંસુનાં પાણીથી ભીંજાયેલાં છે તેથી સામે મેકલેલાં-સીધાં કે કેલાં-માત્ર તિર્થયૂ-આડા-ધક્કો મારે છે.
શરના કળાને-ખાણુના કળાતે-તેજ કરવા ઘર ઉપર પાણી ચડાવવામાં આવે છે એટલે અહીં ગોરીનાં નયનરૂપ શર ઉપર આંસુઓનું પાણી પડવાથી તે તેજ થયેલ છે. દીધકવૃત્તિ'માં આ દેહાના જુદા અર્થ આ રીતે તેાંધેલ છે—
" 'नयणसर' नयनसरसी, उद्वते उल्लसिते, तेन अपरे नयनसरसी संमुखे प्रेषिते વર' વમ્, તિર્થક્ ઇત્તમ્ ક્ષેપ દત્તઃ ''
-
હે સખી ! ઘણું કરીને ગોરીનાં નયનરૂપ સરવર આંસુનાં પાણીની ધારાથી ઉર્જસત થયેલ છે—છલકાઈ ગયાં છે–છલોછલ ભરાયેલાં છે તેને લીધે બીજા નયનરૂપ સરાવર્ સામે મેકસ્યાં, પણ માત્ર આડે ક્ષેપ કરે છે-અળાય છે—પાણીના પ્રવાહ સામે બીજો સામા આવેલો પાણીનેા પ્રવાહ અફળાય એ સ્વાભાવિક જ છે.
શă-
‘બેસી વિષ્ણુ, સેતુ હતું, ઠ્ઠી મળ્યું અનુળે'
पग्गम्व एव मणोरहई दुक्करु दइ करे ||
अध्यति प्रियः, रोषिष्यामि अहम्, रुष्टां माम् अनुनयति-अनुनेष्यति । प्राय: अतान् मनोरथान् दुष्करान् दयितः करोति ॥
કાઈ નાયિકા વિચાર કરે છે કે મારા પિઉ આવશે, હુ રેપ કરીશરીસાઈ જઈશ, રુડેલી એવી મને પિ મનાવશે' પણ ઘણું કરીને યિત-પિ–મારી પાસે અનુકૂળ સમયે પહોંચી જાય છે તેથી તે આ મનેરથાને દુષ્કર-ત કરી શકાય એવા–કરી મૂકે છે. અર્થાત્ મને આવા મનારથાને કરવાને। સમય જ રહેતા નથી.
વા અન્યથા અનુ: ૫૮ાાઃ॥
અન્યથા અવ્યયને બદલે અપત્ર ભાષામાં અનુ અવ્યય વિકલ્પે વપરાય છે. અન્યથા-અનુ, અન્નન્હેં-બીજી કાઈ રીતે
विरहाणल-जाल-करालियउ पहिउ को वि बुडिवि ठिअउ ।
અનુ સિસિાહિ સૌમરુનાઁ ધૂમ 'તિદુ દુબર ? ॥
કોઈ સ્થળે શિયાળામાં ઠંડા પાણીમાંથી ધુમાડા નીકળતેા જણાય છે,-અગ્નિ સિવાય ધુમાડા કેમ નીકળે ? ' એવા અનુમાનથી કવિ કલ્પના કરે છે કે–ખરેખર, વિરહરૂપ અગ્નિતી ઝાળ વડે દાઝેલા હાથી દેખાવમાં ભયાનક લાગતા કાઈ પ્રવાસી પાણીના આ ધરામાં પડીને-ડુબકી મારીને રહેલા હોવા જોઈએ. અન્યથા-એમ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
