________________
૩૪૯
લઘુવૃત્તિ-સપ્તમ અધ્યાય-પ્રથમ પાદ ૩૪૯
द्वन्द्वाद् लित् ॥७॥१७॥ દ્વન્દ સમાસમાં આવેલા શબ્દોને ભાવ અર્થમાં અને કર્મ અર્થમાં ૪ નિશાન વાળ મ—ચન્ પ્રત્યય થાય છે. વિશ્વ પક્ષી ના ૨ નર=(f–7)=વિત્ર: "માવ: વર્ણવા=વિકૃ+=ત્રિા, વિનૃત્યમ,
વિગ્રતા-પક્ષીપણું અને નર-મનુષ્યપણું અથવા પક્ષી અને નરનું કાર્ય.
જે શબ્દને ૪ નિશાનવાળા પ્રત્યય લાગેલ હોય તે શબ્દ સ્ત્રીલિંગી બને છે, એ હકીકત સૂચવવા અન્ને ર ના નિશાનવાળો જણાવેલ છે.
गोत्र-चरणात् श्लाघा-अत्याकार-प्राप्ति-अवगमे ॥७।११७५॥
ગોત્ર એટલે અપત્ય તથા જેની નેંધ પ્રવરાધ્યાય સાથે સંબંધિત છે-જેને પ્રવરાધ્યાયમાં કહેલ છે-તે પણ ગોત્ર કહેવાય. વાળ એટલે શાખાનું નિમિત્ત. કઠ વગેરે નેત્રવાચી અને ચરણવાચી શબ્દોને ભાવ અને કર્મ અને સૂચક ઢબૂલ” નિશાનવાળા શ–પ્રત્યય લાગે છે. જે કાઘા પ્રશંસા, અત્યાર બીજાનો તિરસ્કાર, જ્ઞાતિ અને અવામ એ અર્થમાં કોઈ અર્થ જણાતું હોય તો. iz-ma માવ: મ વા=+ =+ારા, જિu1 Fાઘરે, થયા તે વા,
#ાં પ્રોત, અવળત: વા-ગાગિકા વડે શ્લાઘા કરે છે અથવા બીજાને તિરસ્કાર કરે છે, ગાર્ગિકાને પ્રાપ્ત થયો છે અને ગાર્મિકાને જાણે છે, ગાર્ગિકા એટલે ગર્ગ પણું અથવા ગર્ગનું કર્મ. ચરણ–એ જ રીતે, હ્ય માવ: વર્ષ વા=+=ાટિમ, જાટિયા મારે,
અત્યાકતે વા, શા%િાં વાત, શ્રવાતી વાં–કાઠિકા વડે શ્લાઘા કરે છે, અથવા બીજાનો તિરસ્કાર કરે છે, કાઠિકાને પ્રાપ્ત થયો અને કાઠિકાને જાણે છે.
કાઠિકા એટલે કઠપણું કે કઠનું કાર્ય.
ત્રા : લાગશ૭ઠ્ઠા દોત્રા શબ્દ સ્ત્રીલિંગી છે. દૃોત્રા એટલે વિશેષ પ્રકારને ઋત્વિ-યજ્ઞ કરનારે. હૃત્રિા વાચક શબ્દોને ભાવ અને કર્મ અર્થને સૂચક ઢ પ્રત્યય થાય છે. ત્રિાવળશ્ય માવ: મ વા=ત્રિાવળ-ય=ૌત્રાવીયમ્, મિત્રાવદારવમ, મિત્રાયફળતા
મૈત્રાવરુણ નામની ચા ભાવ અથવા મૈત્રાવરુણ નામની ઋચાનું કાર્ય મિત્રાવળ વગેરે શ ચાવાચક છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
