________________
४६६
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન
* વિશ્વથ મિત્રે || રૂ. ૨ / ૭૧ | ઋષિ અર્થનો સૂચક મિત્ર શબ્દ ઉત્તરપદમાં હોય તે વિશ્વ શબ્દના અંત્ય સ્વરને દીર્ધ થઈ જાય છે, જે ઋષિની સંજ્ઞાનું સૂચન થતું હોય તો.
विश्वं मित्रं यस्य अथवा विश्वस्य मित्रम्-विश्व-विश्वा+मित्रा विश्वामित्र:જેનું આખું વિશ્વ મિત્ર છે અથવા જે વિશ્વને મિત્ર છે તે-ઋષિનું નામ.
૧ ૩ : ૨ ! ૭૯ નરે છે ? / ૨ / ૮૦ || નર શબ્દ ઉત્તરપદમાં હોય તો વિ4 શબ્દના અંત્ય સ્વરનો દીધે થઈ જાય છે, જે વિશેષ નામ હોય તો વિક+નર=વિવ–કવાન =વિશ્વાન: ચિંત-કોઈ ઋષિનું નામ છે.
| | ૩ | ૨ | ૮૦ છે વસુ-ચાર | ૨ / ૨ / ૮૨ છે. વનું અને રાત્ શબ્દો ઉત્તરપદમાં હોય તો વિવું શબ્દના અંત્ય સ્વરને દીર્ઘ થાય છે. સૂત્રમાં ‘ક’ પદ મુકેલ છે માટે “પદ જ લેવું પણુ રાજ પદ ન લેવું.
વિશ્વે વસુ વહ્ય સા=વિવ+વદુ:=વિવા-વકુ =વિવાવકુ –જેનું ધન વિશ્વ છે તે–એક પ્રકારનો દેવ. વિશ્વત્મિન્ રાતે કૃતિ વિકa+વિવા+
રવિવારા–બધે વિરાજ.
૩ ૨ ૮૧ વઢથવિત્ર છે રૂ! ૨૮૨ | જેને વત્ પ્રત્યય લાગેલો હોય તે નામના અંત્ય સ્વરનો દીર્ધ થઈ જાય છે, અહીં વન્દ્ર પ્રત્યયવાળા પિતૃ આદિ શબ્દો ન લેવા.
સામુતિમાસુતી+=ામુતી વસ્ત્ર:-માણુતિ એટલે મામધુમદ્ય બનાવવાની પ્રવૃત્તિવાળે અથવા મધવાળા. પિતૃપ=પિતૃવડ–પિતાવાળે. માતૃત્વ=માતૃવર:-માતાવાળો.
આ બન્ને પ્રયોગમાં વપરાયેલ પિતૃ અને માતૃ શબ્દ સૂત્રમાં નિષિક છે તેથી આ નિયમ ન લાગે.
માતૃ, રાહુ આ બે શબ્દો પણ પિતૃ આદિ શબ્દોમાં સમાજવાના છે. વસ્ત્ર પ્રત્યય માટે જુએ છરારા સૂર છે ૩૫ ૨ ૮૨ |
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
