________________
૪૫૮
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન
વેજિત / ૩ / ૨ / ૬૦ છે. વિશેષ્યને લીધે સ્ત્રીલિંગી થયેલ કટ વગરનાં નામ રિ પ્રત્યય લાગતાં કવચિત્ પુંવત થાય છે
અમતો મહંતીભૂત તિ= સ્મતા ન્યા–જે મોટી ન હતી તે મોટી થયેલી કન્યા. અહીં કુંવર થવાથી મતીનું મહત્વ થઈ ગયું.
અશોમતી ગોમતીમૂતા રૂતિ=ગોમતીમૂતા–ગોમતી એટલે ગાયવાળી–જે ગોમતી ન હતી તે ગોમતી થઈ. સૂત્રમાં 7િ પદનો નિર્દેશ કરવાથી આ પ્રયોગમાં ગોમતી નામ પુંવત્ ન થયું એટલે ગોમતીનું મોત ન થયું.
૩ ૨ ૬૦ || | સર્વોડરલ | ૩ | ૨ | દશ |
વિશેષ્યને લીધે સ્ત્રીલિંગી થયેલા સર્વ વગેરે શબ્દો પુવત થઈ જાય છે, જ્યારે સર્વાઢિ શબ્દોને સ્થા િવિભક્તિઓ ન લાગી હોય ત્યારે આ નિયમ લાગે
સર્વીશ તા: ત્રિપક્વ તિ=સર્વત્રિવ:–સર્વે-તમામ–સ્ત્રીઓ.
મવા પુત્રઃ=મવપુત્રા-ભવતીનો-આપને પોતાન-પુત્ર. સર્વ–બધી સ્ત્રીઓ માટે–અહીં સર્વ શબ્દને નિષેધ કરેલો સાદિ વિભક્તિને પ્રત્યય લાગેલ છે તેથી સર્વ શબ્દનું સર્વ એમ પુંવત ન થાય.
જે અહીં વત થયું હતું તે લવ શબ્દને સર્વચૈ પ્રયોગ જ ન થાત કેમકે સર્વચૈ પ્રયોગ નારીજાતિમાં જ થાય છે. ૩ ૨ ૧ |
રવિડ વા છે રૂ | ૨ દર | મૃાફીર આદિ શબ્દોમાં વિશેષ્યને લીધે સ્ત્રીલિંગી થયેલ મુળી વગેરે નામને પૃવત વિકલ્પ સમજવાનું છે, જે ક્ષીર વગેરે પર ઉતરપદમાં હોય તો.
મૃગ્યા: ક્ષીર=yક્ષીરમ્, મૃગાક્ષીર-હરણીનું દૂધ. #ાવયા: રાવઃ=ારાવઃ, રાવ:-કાગડીનું બચ્ચું
શિષ્ટ પ્રયોગોને અનુસરીને મૃતીર વગેરે શબ્દો સમજવાના છે. मृगपदम् मृगीपदम् ।
मयूराण्डम्, मयूर्यण्डम् । મૃmશાવર, મૃીરાવઃ |
काकाण्डम् , काक्यण्डम् पोरे कुक्कुटाण्डम्, कुक्कुटयण्डम् ।
( ૩ ૨ ૬૨ 1
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
