________________
૨૦૮]
સિદ્ધહેમચંદ્ર શબ્દાનુશાસન ભાષામાં પણ પ્રેરણવાળે પ્રવેગ હોય ત્યારે મૂળ કર્તા કર્મરૂપે હેય છે અને કર્તારૂપે પણ હોય છે. જેમકે, સાદો પ્રયોગ–ચૈત્ર રાંધે છે, પ્રેરક પ્રયોગમિત્ર ચૈત્રને રંધાવે છે અથવા મૈિત્ર ચૈત્ર વડે ધાવે છે. છે ૨ા ૨૫ ૪ | પતિ-વા-SSEાવાર્થ-શા-નિત્યાવીનામની-વાઘતિ
દ્વા–રાવાનામ્ . ૨ / ૨ / ૫. ૧ ગતિ અર્થવાળા, ૨ બેધ અર્થવાળા, ૩ આહાર અર્થવાળા, ૪ જેમને બોલવું અર્થ હોય અથવા જેમનું કર્મ “શબ્દરૂપ–ગ્રંથરૂપ કે વચનરૂપ હોય તે શબ્દકર્મ ધાતુઓ તથા પ જે ધાતુ નિત્ય અકર્મક હોય તે ધાતુઓ-આ પાંચે પ્રકારના ધાતુઓના બર્તાિ ને જ્યારે એ ધાતુઓ પ્રેરક અવસ્થાના પ્રયોગમાં હોય ત્યારે વર્ષ રૂપે સમજવો. આ નિયમ ની, રવારિ, , હીં, જાય અને શ્રદ્ ધાતુઓ ન લાગે. ની ધાતુ ગતિ અર્થવાળો, લાડુ અને દ્ ધાતુ આહાર અર્થવાળા, હ્રીં રદ્ધાય અને ન્ ધાતુઓ શબ્દકર્મ છે. ગતિ અર્થ-ચૈત્રઃ પ્રામં અતિ ( –ચત્ર ગામ જાય છે.) મૈત્રઃ ચૈત્ર
પ્રામે સામતિ ( મૈત્ર ચૈત્રને ગામ લઈ જાય છે.) બધ અર્થ–ચિઃ ધર્મ વધતિ (-શિષ્ય ધર્મને જાણે છે.) ગુજઃ શિષ્ય
ધર્મ વધતિ (-શિષ્યને ગુરુ ધર્મને જણાવે છે.) આહાર અર્થ-શોને મુ ( –બાળક ભાત ખાય છે.) માતા
વટું મોનારત ( –મા બાળકને ચોખા ખવરાવે છે.) શબ્દક”—બાલવું અર્થ–મૈત્રઃ દ્રવ્યું નતિ (–મૈત્ર દ્રવ્ય એ શબ્દ
બોલે છે.) ચૈત્ર મૈત્રં દ્રશે ગપતિ (ચૈત્ર મૈત્રને “એ”
શબ્દ બેલાવે છે.) શબ્દરૂપ કર્મ– ૨ ધીરે (-બાળક વેદ ભણે છે.) પિતા વટું
વે૫ અધ્યાપતિ (-પિતા બાળકને વેદ ભણાવે છે.) નિત્ય અર્કમક–ત્રિઃ તે (-મૈત્ર સૂએ છે.) ચૈત્રઃ મૈત્ર શાચર (
ચૈત્ર મૈત્રને સુવાડે છે. Tચતિ સોદ્રાને ચૈન મૈત્ર-મૈત્ર ચૈત્ર વડે ભાત રંધાવે છે. આ પ્રયોગમાં
ધાતુ “રાંધવા અર્થને છે પણ સૂત્રમાં જણાવેલા ચિર્થ વગેરે પાંચ પ્રકારના ધાતુઓ માંને નથી. તેથી મૈત્ર વર્મ રૂપ ન થયો.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
