________________
આયુર્વેદ અને એક્યુપંકચર
ભગવતી સૂત્રમાં કહેવામાં આવ્યું છે કે – “ સ” – આપણી ચેતનાના અસંખ્ય પ્રદેશ છે. તે બધાં જ ચૈતન્ય કેન્દ્ર છે. પરંતુ કેટલાંક સ્થાને એવાં છે કે જયાં ચૈતન્ય બીજાં સ્થાન કરતાં અધિક સઘન હોય છે. વિજ્ઞાનની ભાષામાં આપણું આખુંચે શરીર વિદ્યુત-ચુંબકીય ક્ષેત્ર (Electro-magnetic field) છે. પરંતુ કેટલાંક વિશિષ્ટ સ્થાનોમાં વિદ્યુત-ચુંબકીય ક્ષેત્રની તીવ્રતા અન્ય સ્થાનની સરખામણીમાં અનેકગણી વધારે હોય છે. આપણું મસ્તિષ્ક, ઈન્દ્રિય અને અંત:સ્ત્રાવી ગ્રંથિઓ આવાં કેન્દ્રો છે. આયુર્વેદની ભાષામાં આ ચૈતન્ય કેન્દ્રોને મર્મસ્થાન કહેવામાં આવે છે. આયુર્વેદાચાર્યોએ આવાં ૧૦૭ મર્મસ્થાન ગણાવ્યાં છે. આ મર્મસ્થાનમાં પ્રાણનું કેન્દ્રીકરણ થાય છે. આ રહસ્યનાં સ્થાને છે. અહીં ચેતના વિશેષ પ્રકારે અભિવ્યક્ત થાય છે. પ્રેક્ષા ધ્યાનનાં ચૈતન્ય-કેન્દ્રો અને આયુર્વેદના મર્મસ્થાનમાં સ્થાનની દ્રષ્ટિએ અને મહત્ત્વની દ્રષ્ટિએ અદ્દભુત સામ્ય છે.
એકયૂપકચરના ચિકિત્સકેએ આપણું શરીરમાં એવાં ૭૦૦થી પણ વધારે કેન્દ્રો શોધી કાઢયાં છે, જેમને સોય દ્વારા ઉત્તેજિત કરવાથી અનેક પ્રકારના રોગની ચિકિત્સા કરી શકાય છે, અનેક અસાધ્ય રોગોને ઉપચાર પણ કરી શકાય છે. એક્યુપંકચર અને એકયૂપ્રેશર પદ્ધતિમાં માનવામાં આવે છે કે જે કેન્દ્રો આપણા મસ્તિષ્કમાં છે તે આપણું અંગૂઠામાં પણ છે. આ કેન્દ્રો એકબીજા સાથે જોડાયેલાં છે. આ રીતે મર્મસ્થાન, એકયુપંકચરના પિાઈન્સ, અંતઃસ્ત્રાવી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
