________________
વિનય દ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૨ ટીકા :
ज्ञानेति-ज्ञानादीनां विनयत्वं पूर्वकर्मविनयनादुत्तरकर्माबन्धाच्च द्रष्टव्यम् ના૨ાા ટીકાર્ચ -
જ્ઞાનાવીનાં ..... દ્રવ્યમ્ ા જ્ઞાનાદિનું વિનયપણું, પૂર્વકર્મના વિનયનથી અને ઉત્તર કર્મના અબંધથી જાણવું. llરા ભાવાર્થ
ગણધર ભગવંતોએ અંતરંગ એવા જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપ માટે કરાતા ઉદ્યમને “વિનય” કહેલ છે અને પાંચમા ભેદરૂપ ઉપચારને “વિનય” કહેલ છે.
સામાન્યથી વિનયની ક્રિયા એટલે ગુણવાન પુરુષો પ્રત્યે નમનની ક્રિયા તેવી પ્રસિદ્ધિ છે. તેથી પ્રશ્ન થાય કે જ્ઞાન, દર્શન, ચારિત્ર અને તપને વિનય કેમ કહ્યો ? તેના સમાધાનરૂપે ટીકામાં કહ્યું કે “વિનય' શબ્દની વ્યુત્પત્તિ પ્રમાણે જેનાથી કર્મોનું વિનયન થાય તે વિનય' કહેવાય. એ વ્યુત્પત્તિથી જ્ઞાનાદિના પરિણામો વિનયરૂપ છે; કેમ કે જીવમાં જ્ઞાનાદિના પરિણામો વર્તતા હોય, ત્યારે પૂર્વકર્મોનું વિનયન થાય છે, અને ઉત્તર કર્મોનો અબંધ થાય છે.
જ્ઞાનવિનય :- ભગવાનના વચનના પરમાર્થને જાણવા માટે અને જાણીને જીવનમાં સ્થિર કરવા માટે જ્યારે ઉદ્યમ થાય છે, ત્યારે સમ્યગુજ્ઞાનનાં પ્રતિબંધક એવાં કર્મોનું વિનયન થાય છે. એટલું જ નહિ, પણ સમ્યગુજ્ઞાન માટેના કરાતા ઉદ્યમથી મોહનું પણ ઉમૂલન થાય છે અને તત્ત્વનું સમ્યક્ પ્રકાશન થાય છે. તેથી જ્ઞાન માટે કરાતા વ્યાપારથી, મોહને કારણે પૂર્વમાં જે કર્મો બંધાયેલાં હતાં તેનો નાશ થાય છે, અને જ્ઞાનને અનુકૂળ વ્યાપારકાળમાં જેટલા અંશથી મોહથી આકુળ ચેતનાનો અભાવ થાય છે તેના કારણે પૂર્વે જે મોહના અંશથી આકુળ એવી ચેતનાથી જે કર્મો બંધાતાં હતાં એવાં કર્મ જ્ઞાનવિનયકાળમાં બંધાતાં નથી. તેથી જ્ઞાનવિનય તેટલા પ્રમાણમાં પૂર્વકર્મનાં વિનયનનું અને જ્ઞાન વિનય કાળમાં વર્તતી મોહની અનાકુળતાને અનુરૂપ ઉત્તરકર્મના અબંધનું કારણ છે. માટે જ્ઞાનના વ્યાપારને વિનય કહેલ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
