________________
૪૫
કેવલિભુક્તિવ્યવસ્થાપનદ્વાબિંશિકા/શ્લોક-૧૪ અનિષ્ટ વિષયો સાથેનો સંપર્ક પણ કારણ બને છે, અને વળી ક્યારેક આધ્યાત્મિક દોષોનો ઉપશમ કે ઉદ્રક પણ કારણ બને છે. આથી રાગાદિથી અનાકુળ જીવને સાતાનો પણ અનુભવ થાય છે અને રાગાદિથી આકુળ જીવને અસાતાનો પણ અનુભવ થાય છે.
આ રીતે સાતા-અસાતાના ઉદય વગર આધ્યાત્મિક=આત્માને સંવેદન થતા એવા સુખ-દુઃખનો અનુભવ થાય નહિ, તેમ સ્વીકારીએ તો, કેવલીભગવાનમાં પણ સાતા-અસાતારૂપ બંને કર્મો વિદ્યમાન છે, તેથી જે વખતે સાતા-અસાતામાંથી જેનો ઉદય થાય તેને અનુરૂપ કેવલીને પણ સાતા કે અસાતાનો ઉદય સ્વીકારી શકાય છે. તેથી સુધાવેદનીયકર્મના ઉદયથી કેવલીભગવંતને સુધાજન્ય અલ્પ અસાતા છે, તેમ સ્વીકારવામાં કોઈ વિરોધ નથી. માટે દેહગત સુખ-દુઃખ ઇંદ્રિયોથી ઉભવ થતાં હોવાને કારણે કેવલીને નથી, તેથી કેવલી કવલભોજન કરતા નથી, એમ જે દિગંબર કહે છે, તે ઉચિત નથી. કેવલીને મતિજ્ઞાન નહિ હોવા છતાં બાહ્ય ઇંદ્રિયોથી થતાં સુખ-દુઃખની સંગતિ –
અહીં પ્રશ્ન થાય કે જો કેવલીભગવાનને સાતા-અસાતાકર્મના ઉદયથી સુખ-દુઃખ થાય છે, તેમ સ્વીકારવામાં આવે, તો કોઈક સ્થાનમાં સાતાની પ્રાપ્તિમાં સાતાની સામગ્રી કારણ છે, અને કોઈક સ્થાનમાં અસાતાની પ્રાપ્તિમાં અસાતાની સામગ્રી કારણ છે. તેથી કેવલીને સાતાની કે અસાતાની બાહ્ય સામગ્રીના બળથી સાતા કે અસાતા સ્વીકારવામાં આવે તો, તે સાતા કે અસાતાનો અનુભવ બાહ્ય ઇંદ્રિયોથી થાય છે, અને બાહ્ય ઇંદ્રિયોથી થતું જ્ઞાન મતિજ્ઞાન છે, અને કેવલીને મતિજ્ઞાન નથી. તેથી બાહ્ય ઇંદ્રિયોથી થતાં સુખદુઃખ કેવલીમાં કેવી રીતે સ્વીકારી શકાય ? તેથી વસ્તુતઃ થી ગ્રંથકારશ્રી કહે છે -
શરીરથી થતા સુખ-દુઃખ પ્રત્યે ઇષ્ટ અર્થ કે અનિષ્ટ અર્થનો શરીર સાથે સંપર્ક માત્ર પ્રયોજક છે, પરંતુ ઇંદ્રિયોનું જ્ઞાન પ્રયોજક નથી.
આશય એ છે કે કેવલીને શરીર સાથે ઇષ્ટ અર્થનો સંપર્ક થાય તો તે ઇષ્ટ અર્થના સંપર્કને કારણે સાતવેદનીયનો ઉદય થાય અને શરીરજન્ય સુખની પ્રાપ્તિ થાય, અને કેવલીના શરીર સાથે અનિષ્ટ એવા કટકાદિનો સંપર્ક થાય
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
