________________
૪૨
પાતંજલ યોગલક્ષણવિચારદ્વાઢિશિકાશ્લોક-૧૨ નડાયાશ્ય અને જડતું=જડ એવી પ્રકૃતિનું પુમર્થ પુરુષના અર્થનું વ્યત્વકર્તવ્યપણું વિત્ત =અયુક્તિવાળું છે. I૧૨ાા શ્લોકાર્થ :
પ્રકૃતિનું પણ એકપણું સ્વીકાર કરાયે છતે સર્વની મુક્તિ થાય અથવા કોઈની મુક્તિ થાય નહિ જ.
વળી પતંજલિ ઋષિ પ્રકૃતિ આત્માના ભોગસંપાદન માટે પ્રવૃત્ત થાય છે, તેમ સ્વીકારે છે તે અસંગત છે. તે બતાવતાં કહે છે –
અને જડ એવી પ્રકૃતિનું પુરુષના અર્થનું કર્તવ્યપણું અયુક્તિવાળું છે. II૧ાા . ટીકા :__ प्रकृतेरिति-प्रकृतेरपि चैकत्वेऽभ्युपगम्यमाने सर्वस्य मुक्तिः स्यात्, नैव वा कस्यचित् स्यात्, एकं प्रति विलीनोपधानायास्तस्याः सर्वान् प्रति तथात्वात्, एकं प्रत्यतादृश्याश्च सर्वान् प्रत्यतथात्वात्, अन्यथा स्वभावभेदे प्रकृतिभेदप्रसङ्गात्, किञ्च, आत्मनोऽव्याप्रियमाणस्य भोगसम्पादनार्थमेव प्रकृतिः प्रवर्तत इति भवतामभ्युपगमः, तदुक्तं - "द्रष्टा दृशिमात्रः शुद्धोऽपि प्रत्ययानुपश्यः" (ચો.ફૂ. ૨/ર૦), “તવર્થ વ તુચાત્મા” (યો.. ૨/૨૨) તિ, વડાપાશ્વ तस्याः पुमर्थस्य कर्तव्यत्वमयुक्तिमत्, 'पुरुषार्थो मया कर्तव्य' इत्येवंविधाध्यवसायो हि पुरुषार्थकर्तव्यता, तत्स्वभावे च प्रकृतेर्जडत्वव्याघात इति ।।१२।। ટીકાર્ચ -
પ્રૉપિ ..... પ્રસાત્િ, પ્રકૃતિનું પણ એકપણું સ્વીકારાયે છતે સર્વની મુક્તિ થાય અથવા કોઈની મુક્તિ થાય નહિ જ; કેમ કે એકના પ્રતિ વિલીન ઉપઘાતવાળી એવી તેનું વિલીન અવસ્થાવાળી એવી પ્રકૃતિનું, સર્વ પ્રત્યે તથાપણું છે વિલીન અવસ્થાપણું છે, અને એક પ્રતિ અતાદશ એવી તેનું એક પ્રતિ અવિલીન અવસ્થાવાળી એવી પ્રકૃતિનું, સર્વ પ્રત્યે અતથાપણું છે=અવિલીન-અવસ્થાપણું છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
