________________
પાતંજલ યોગલક્ષણવિચારદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૧૦
- ૩૭ યમ-નિયમાદિને યોગરૂપે ન સ્વીકારતાં યોગના અંગરૂપે સ્વીકારેલ છે, અને ગ્રંથકારશ્રીએ દૂરવર્તી પણ મોક્ષને અનુકૂળ એવા ભવ્યત્વના વ્યાપારને યોગરૂપે સ્વીકારેલ છે, તેથી જીવમાં રહેલ ભવ્યત્વ જે વ્યાપારથી પરિપાકને પામે છે, તે સર્વ યોગ છે, અને પરિપાકને પામતું એવું ભવ્યત્વ ચૌદમા ગુણસ્થાનકના અંતિમ સમયમાં પ્રકૃષ્ટ પરિપાકને પામે છે; અને જ્યારે મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે ત્યારે તે ભવ્યત્વ મોક્ષરૂપી કાર્યરૂપે પરિણમન પામે છે, તેથી ભવ્યત્વનો નાશ થાય છે. જીવમાં રહેલું સિદ્ધિગમન યોગ્યત્વ સ્વરૂપ પારિણામિક ભાવરૂપ ભવ્યત્વ ક્ષયોપશમભાવરૂપ પરિપાકને પામતું મોક્ષરૂપ ફળમાં વિશ્રાંત :
મોક્ષરૂપ ફળપ્રાપ્તિ
૨ ૩ - A B C ,
ભવ્યત્વનો નાશ (૧) જીવમાં રહેલું પરિણામિકભાવરૂપ સિદ્ધિગમનયોગ્યત્વરૂપ ભવ્યત્વ, ઔદયિકભાવના પ્રાચુર્યકાળમાં પરિપાકની અવસ્થાને નહિ પામતું નંબર (૧)ના રાઉન્ડમાં બતાવેલ છે.
(૨) ચરમાવર્તમાં આવેલો જીવ ઉચિત ઉપાય દ્વારા (A) ભવ્યત્વને પરિપાક કરવા માટે ઉદ્યમ કરે ત્યારે, (B) તે ભવ્યત્વ અપુનબંધક આદિ અવસ્થામાં રત્નત્રયીની અભિમુખ પરિણમન પામતું, (C) સર્વવિરતિવાળી અવસ્થામાં જ્ઞાન, દર્શન અને ચારિત્રના ભેદરૂપ રત્નત્રયીના પરિણામને પામતું, અને નિર્વિકલ્પ દશામાં રત્નત્રયીની એકતારૂપ પ્રકૃષ્ટતાને પામતું નંબર (૨)ના રાઉન્ડમાં બતાવેલ છે.
(૩) યોગનિરોધકાળમાં મોક્ષરૂપ કાર્યને અતિ આસન્ન થયેલું ભવ્યત્વ નંબર (૩)ના રાઉન્ડમાં બતાવેલ છે, અને તેના ફળરૂપે મોક્ષની પ્રાપ્તિ થાય છે ત્યારે ભવ્યત્વનો નાશ થાય છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
