________________
પાતંજલયોગલક્ષણવિચારહાગિંશિકા/શ્લોક-૨ શ્લોક :
आपन्ने विषयाकारं यत्र चेन्द्रियवृत्तितः ।
पुमान् भाति तथा चन्द्रश्चलनीरे चलन् यथा ।।२।। અન્વયાર્થ:
=અને યથા=જે પ્રમાણે રાત્રીરે ચાલતા પાણીમાં ર =ચંદ્ર ચત્તનચાલતો મારિભાસે છે. (તેમ) ન્દ્રિયવૃત્તિ: ઇન્દ્રિયોની વૃત્તિ દ્વારા વિષયવારે સાન્નેિ વિષયાકાર પામેલ યત્ર જેમાં પુમાપુરુષ તથા મતિ તે પ્રમાણે ભાસે છે અર્થાત્ વિષયાકાર ભાસે છે, તે ચિત્ત છે, એમ શ્લોક-૩માં કહેલ શ્ચિત્ત' સાથે અવય છે. રા. શ્લોકાર્ચ -
અને જે પ્રમાણે ચાલતા પાણીમાં ચંદ્ર ચાલતો ભાસે છે, (તેમ) ઇંદ્રિયોની વૃત્તિ દ્વારા વિષયાકાર પામેલ જેમાં પુરુષ વિષયાકાર ભાસે છે, તે ચિત છે, એમ બ્લોક-૩માં કહેલ 'ત્રિ' સાથે અન્વય છે. III ટીકા :
आपन इति-यत्र चेन्द्रियवृत्तितः इन्द्रियवृत्तिद्वारा, विषयाकारमापन्ने विषयाकारपरिणते सति, पुमान्=पुरुषः, तथा भाति, यथा चलनीरे चलन् चन्द्रः स्वगतधर्माध्यारोपाधिष्ठानत्वेन प्रतीयत इत्यर्थः, तथा च सूत्रं - “વૃત્તિસારૂપ્યમિતરત્ર” (સૂ. ૨/૪) તિ પારા ટીકાર્ય :
યત્ર .... રૂચર્થ ! જે પ્રમાણે ચાલતા પાણીમાં ચંદ્ર ચાલતો પ્રતીત થાય છે સ્વગત ધર્મના અધ્યારોપના અધિષ્ઠાતપણારૂપે પ્રતીત થાય છે અર્થાત પાણીમાં પ્રતિબિંબિત થયેલા ચંદ્રમાં પાણીના ચલન ધર્મના અધ્યારોપનું અધિષ્ઠાન પાણીમાં પ્રતિબિબિત થયેલ ચંદ્ર છે તે અધિષ્ઠાતપણારૂપે ચંદ્ર પ્રતીત થાય છે; (તેમ) ઇંદ્રિયવૃત્તિથીeઇંદ્રિયોની વૃત્તિ દ્વારા, વિષયાકાર આપઘ=વિષયાકાર પરિણત છતા એવા જેમાં,
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
