Yogalakshana Dvantrinshika

SR No.: 004670
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2007
Total Pages: 114
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Yoga
File Size: 4 MB

Page 93

૭૪
ભાવાર્થ :
પૂર્વશ્લોકમાં ક્રિયાના બે પ્રકાર બતાવ્યા :
(૧) એક ક્રિયાથી ક્લેશધ્વંસ દેડકાનાં ચૂર્ણ જેવો થાય છે.
(૨) બીજી ક્રિયાથી ક્લેશધ્વંસ દેડકાંની ભસ્મ જેવો થાય છે.
યોગલક્ષણદ્વાત્રિંશિકા/શ્લોક-૨૭
ત્યાર પછી સ્પષ્ટતા કરી કે જે ક્રિયાથી દેડકાંની ભસ્મ જેવો ક્લેશધ્વંસ થાય છે, તે ક્રિયામાં ભાવવૃદ્ધિને અનુકૂળ એવી શક્તિવિશેષ છે.
તેનાથી શું ફલિત થયું ? તે બતાવવા માટે કહે છે
વ્યવહારનય અર્થાત્ ક્રિયાનય, ક્રિયાને મોક્ષ પ્રતિ કારણ માને છે, તે ક્રિયા પણ શક્તિવિશેષવાળી ગ્રહણ કરવાની છે, પરંતુ જે ક્રિયામાં શક્તિવિશેષ નથી, તે ક્રિયાને મોક્ષનું કારણ વ્યવહારનય પણ માનતો નથી. આ વાત શ્લોકના પૂર્વાર્ધથી બતાવે છે.
નિશ્ચયનય અર્થાત્ જ્ઞાનનય, મોક્ષ પ્રતિ જ્ઞાનને કારણ માને છે, અને ક્રિયા મોક્ષનું કારણ નથી પરંતુ ક્રિયા જ્ઞાનની અભિવ્યંજક છે, અને ક્રિયાથી અભિવ્યક્ત થયેલું=પ્રગટ થયેલું, જ્ઞાન મોક્ષનું કારણ છે, એમ માને છે. આ વાત શ્લોકના ઉત્તરાર્ધથી બતાવે છે
-
વ્યવહારનય કહે છે કે દંડ જેમ ચક્રની ભ્રમિ દ્વારા ઘટ પ્રતિ કારણ છે, તેમ ક્રિયા અધ્યાત્માદિરૂપ ભાવો પેદા કરીને મોક્ષ પ્રતિ કારણ છે. તેથી જેમ દંડ ભૂમિ દ્વારા ઘટ પ્રત્યે કારણ છે માટે દંડમાં ક૨ણતા છે, તેમ ક્રિયા ભાવ દ્વારા મોક્ષ પ્રત્યે કારણ બને છે, માટે ક્રિયામાં કરણતા છે; કેમ કે ‘વ્યાપારવવું અસાધારણારનું રાં' એ પ્રમાણે કરણનું લક્ષણ છે; અને ક્રિયામાં કરણતા છે તે શક્તિવિશેષથી છે, પરંતુ ભાવપૂર્વકત્વથી નથી.
તેથી એ ફલિત થાય કે પ્રણિધાનાદિ આશયવાળી ક્રિયાને મોક્ષનો હેતુ સ્વીકારીએ અને પ્રણિધાનાદિ આશયોને ભાવ કહીએ, તો ભાવપૂર્વકની ક્રિયા મોક્ષનો હેતુ છે, તેવો અર્થ પ્રાપ્ત થાય; અને સ્વયં ગ્રંથકારે પૂર્વમાં કહેલ કે ભાવપૂર્વકની ક્રિયાથી કરાયેલો ક્લેશધ્વંસ દેડકાંની ભસ્મ જેવો થાય છે. તેથી એમ જ કહેવું પડે કે ભાવપૂર્વકની ક્રિયા મોક્ષનું કારણ છે; પરંતુ આ કથન ગ્રંથકારે સ્થૂલ દૃષ્ટિથી કરેલું છે. જ્યારે સૂક્ષ્મદ્રષ્ટિથી વિચારીએ તો ભાવપૂર્વકની