________________
૧૮
યોગલક્ષણદ્વાચિંશિકા/શ્લોક-૭-૮ અહીં લોકપંક્તિથી કરાયેલી ધર્મક્રિયામાં, કેવળ અફળપણું નથી, પરંતુ વિપરીત ફળપણું છે, એ પ્રમાણે ભાવ છે. Iછા
ત્ય' અહીં ' થી આહાર, માન, સન્માનનું ગ્રહણ કરવું. ભાવાર્થ :લોકપંકિતથી કરાયેલા ધર્મનું વિપરીત ફળ :
ભવાભિનંદી જીવો સંસારથી અતીત એવા મોક્ષના અર્થ નથી, તેથી તેઓ સર્વજ્ઞના વચનાનુસાર ધર્મક્રિયાઓ કરવાના અભિલાષવાળા થતા નથી, માટે ધર્મક્રિયા પ્રાયઃ કરતા નથી, પરંતુ ભોગાદિમાં જ યત્ન કરે છે. આમ છતાં ક્યારેક કોઈક ભવાભિનંદી જીવ પણ તેવા નિમિત્તને પામીને ધર્મક્રિયા કરે તો લોકના ચિત્તના આવર્જન નિમિત્તે કરે છે, જેથી લોકમાં માન-કીર્તિ મળે, કે લોકો પાસેથી સુંદર આહાર-પાણી આદિ સામગ્રી મળે અથવા પરલોકનાં સાંસારિક સુખો મળે તે નિમિત્તે ધર્મક્રિયા કરે છે. આવી રીતે લોકપંક્તિથી કરાયેલી ક્રિયા, મહાન એવા ધર્મને તુચ્છ ફળને આપનાર તરીકે જોવાની હીનબુદ્ધિરૂપ છે, અને તે ઉત્તમ ધર્મની હીનતા કરાવનારી પરિણતિ છે. આવી પરિણતિ દુરંત સંસારના ફળવાળી છે. તેથી તેઓની ધર્મક્રિયાનું કોઈ ફળ નથી, એટલું જ નહીં, પરંતુ સંસારના પરિભ્રમણરૂપ વિપરીત ફળ છે. શા અવતરણિકા :
પૂર્વમાં કહ્યું કે લોકપંક્તિથી કરાયેલી ધર્મક્રિયા અનર્થકારી છે. ત્યાં શંકા થાય કે તો લોકપંક્તિ સર્વથા કરવા યોગ્ય નથી ? તેના નિવારણ માટે કહે છે – શ્લોક :
धर्मार्थं सा शुभायापि धर्मस्तु न तदर्थिनः ।
क्लेशोऽपीष्टो धनार्थं हि क्लेशार्थं जातु नो धनम् ।।८।। અન્વયાર્થ :
ધર્માર્થ-ધર્મને માટે તે લોકપંક્તિ, ગુમાયાદિ=શુભને માટે પણ છે, તુ વળી તથા તેના અર્થીને=લોકપંક્તિના અર્થીને ઘર્ષ ર=ધર્મ નથીઃ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
