________________
યોગલક્ષણહાવિંશિકા/બ્લોક-૧-૨ તે ગાયનું લક્ષણ બનતું નથી, તો મોક્ષની સાથે યોજન કરે તેવી ક્રિયા મોક્ષનું લક્ષણ છે તેમ કેમ કહ્યું ? તેથી કહે છે –
અતિવ્યાપ્તિદાપવાળો ન હોય તેવો વ્યુત્પત્તિઅર્થ પણ લક્ષણ બની શકે છે. જેમ પ્રસ્તુતમાં યોગ' શબ્દની વ્યુત્પત્તિ છે કે મોક્ષની સાથે આત્માનું યોજન કરે તે યોગ છે, અને તે વ્યુત્પત્તિઅર્થ યોગનું લક્ષણ કરવામાં કોઈ અતિવ્યાપ્તિદોષ નથી. તેથી તેના સ્થાને જે વ્યુત્પત્તિઅર્થ છે તે લક્ષણ બને છે. III અવતરણિકા :
પૂર્વશ્લોક-૧માં કહ્યું કે મોક્ષના મુખ્ય હેતુની વ્યાપારતા=શરમાવર્તવર્તી જીવની ભવ્યત્વરૂપી ભાવની વ્યાપારતા, યોગનું લક્ષણ છે. ત્યાં પ્રશ્ન થાય કે મુખ્ય હેતુમાં મુખ્યત્વ શું છે? કે જેથી તે હેતુને મુખ્ય હેતુ કહેવાય છે? એથી કહે છે – શ્લોક :
मुख्यत्वं चान्तरङ्गत्वात् फलाक्षेपाच्च दर्शितम् ।
चरमे पुद्गलावर्ते यत एतस्य सम्भवः ।।२।। અન્વયાર્થ :
ઘ=અને, સત્તરશાત્વા=અંતરંગપણું હોવાથી નાક્ષેપબ્ધ અને ફળનો અક્ષેપ હોવાથી મુક્યત્વે મુખ્યપણું શિકહેવાયું છે, યતિ: જે કારણથી પર પુનીવર્તે-ચરમપુદ્ગલપરાવર્તમાં તસ્ય આનો યોગનો સન્મવા=સંભવ છે. [૨] શ્લોકાર્થ :
અને અંતરંગપણું હોવાથી અને ફળનો આક્ષેપ હોવાથી મુખ્યપણું કહેવાયું છે, જે કારણથી ચરમપુગલપરાવર્તમાં આનો યોગનો, સંભવ છે. ||રા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
