________________
માર્ગદ્વાચિંશિકા/પ્રસ્તાવના માર્ગદ્વાર્નાિશિકા' આ ગ્રંથનું તૃતીય પ્રકરણ છે. પૂર્વની “દેશનાદ્વાર્નાિશિકા'માં ગ્રંથકારશ્રીએ ભિન્ન-ભિન્ન શ્રોતાને આશ્રયીને ઉપદેશકે કેવી દેશના આપવી જોઈએ તે બતાવ્યું. તે દેશના દ્વારા સર્વજ્ઞ એ બતાવેલ યોગમાર્ગ શ્રોતાના હૈયામાં વ્યવસ્થાપન કરાયો. તેથી માર્ગના સ્વરૂપને પ્રસ્તુત ધાર્નિંશિકામાં ગ્રંથકારશ્રી બતાવે છે. માર્ગ એટલે શું ? –
સંસારના અંતને કરનાર અને મોક્ષપ્રાપ્તિનું પ્રબળ કારણ એવી સર્વવિરતિની આચરણા તે માર્ગ છે.
કલ્યાણનું કારણ એવો આ માર્ગ બે પ્રકારનો છે -
(૧) ભગવાન વડે કહેવાયેલ માર્ગ વિધિરૂપ શબ્દ છે અર્થાત્ “સાધુએ સંયમજીવનમાં આ પ્રકારે ઉચિત આચરણ કરવી જોઈએ” એ પ્રકારે વિધિ વાક્યરૂપ માર્ગ છે. તેનાથી સમ્યજ્ઞાન થાય છે તે જ્ઞાન ઇચ્છા ઉત્પન્ન કરાવી પ્રવૃત્તિ કરાવે છે.
વિધિવાક્ય – સમ્યજ્ઞાન ઇચ્છા – પ્રવૃત્તિ. સમ્યગૂ પ્રવૃત્તિરૂપ મોક્ષમાર્ગનું કારણ ભગવાનનું વચન છે તેથી માર્ગના કારણમાં માર્ગનો ઉપચાર કરીને ભગવાનના વચનને માર્ગ કહેલ છે.
(૨) સંસારથી ભય પામેલા અને મોક્ષની બળવાન ઇચ્છાવાળા એવા સંવિગ્નઅશઠ ગીતાર્થોની=સુઅભ્યસ્ત સૂત્રાર્થવાળા પુરુષોની, આચરણા પણ માર્ગ છે. વિશિષ્ટ કૃતધર એવા ગીતાર્થો ભગવાનના વચનના પરમાર્થને જાણી મોહના ઉમૂલનને અનુકૂળ ઉચિત પ્રવૃત્તિઓની પ્રવર્તક અને તે દ્રવ્ય, ક્ષેત્ર, કાળ, ભાવને આશ્રયીને કલ્યાણની પરંપરાનું કારણ બને તેવી આચરણા કરે તે પણ માર્ગ છે. ક્વચિત્ તેવી આચરણા સાક્ષાત્ ભગવાનના વચનના ઉલ્લેખરૂપે ન પ્રાપ્ત થતી હોય, સ્થૂલથી કંઈક જુદી પ્રાપ્ત થતી હોય તોપણ પરમાર્થથી વર્તમાનકાળમાં કલ્યાણનું કારણ બને છે અને પરમાર્થથી સર્વજ્ઞએ બતાવેલ માર્ગમાં જ અંતર્ભાવ પામે તેવી છે. તેથી તેવી આચરણા પણ માર્ગ છે.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
