________________
દેશનાદ્વાáિશિકા/બ્લોક-૧૦-૧૧-૧૨
અહીં વિશેષ એ છે કે પદાર્થ, વાક્યાર્થ, મહાવાક્યર્થ અને ઔદંપર્યાર્થરૂપ શ્રુતજ્ઞાનનો દીર્ઘ એક ઉપયોગ છે. તદંતર્ગત જે વાક્યર્થનો બોધ છે, તે કથંભાવઆકાંક્ષાગર્ભ ઈહારૂપ છે, અને સર્વ શાસ્ત્ર સાથે અવિરોધરૂપે નિર્ણાત અર્થવાળા વાક્યરૂપે પણ છે; અને તે બે વાક્ય અંતર્ગત કથંભાવઆકાંક્ષાગર્ભ ઈહારૂપ જ્ઞાન શ્રત, ચિન્તા અને ભાવનારૂપ જ્ઞાનમાંથી જે શ્રુતજ્ઞાન છે, તે રૂપ નથી; પરંતુ સર્વ શાસ્ત્ર સાથે અવિરોધી નિર્મીત અર્થવાળા વાક્યાર્થરૂપ જ્ઞાન શ્રુતજ્ઞાન છે. શ્રુતજ્ઞાન વિષય-તૃષ્ણાને શમાવનાર “સ્વાદુ જલ' જેવું છે. તેથી તે સંશયરૂપ કે “આ કથન કઈ અપેક્ષાએ છે' તેવી જિજ્ઞાસારૂપત્રકથંભાવઆકાંક્ષારૂપ, સ્વીકારી શકાય નહીં, પરંતુ “આ આમ જ છે' એવા નિર્ણયરૂપ જ્ઞાન જ શ્રુતજ્ઞાન સ્વીકારી શકાય; તેથી બુધપુરુષ જ્યારે મધ્યસ્થભાવથી સર્વ દર્શનોનો અભ્યાસ કરે છે ત્યારે, પ્રથમ સર્વ દર્શનોની એકવાક્યતાવાળા પદાર્થોનો બોધ થાય છે તે શ્રુતજ્ઞાન છે. જેમાં આત્માનું સુંદર સ્વરૂપ સંસારથી પર અવસ્થા જણાય છે, તેનો ઉપાય અસંગભાવ દેખાય છે અને તેના અંગરૂપે અહિંસાદિ દેખાય છે, જેમાં સર્વદર્શનોની એકવાક્યતા છે. ત્યાર પછી વિશેષ જિજ્ઞાસા થાય છે, જેને કારણે તે બુધ પુરુષ કષાદિથી સર્વશાસ્ત્રોની પરીક્ષા કરે છે, જેનાથી તે બુધ પુરુષને ક્રમસર ચિંતાજ્ઞાન અને ભાવનાજ્ઞાન પ્રગટે છે, એ પ્રમાણે હાર્દ છે. ll૧૦-૧૧ અવતરણિકા :
શ્રુતજ્ઞાનનું સ્વરૂપ બતાવ્યા પછી હવે ચિત્તાશાનનું સ્વરૂપ બતાવે છે - શ્લોક :
महावाक्यार्थजं सूक्ष्मयुक्त्या स्याद्वादसङ्गतम् ।
चिन्तामयं विसर्पि स्यात्तैलबिन्दुरिवाम्भसि ।।१२।। અન્વયાર્થ :
મદાવાવયાર્થબં=મહાવાક્યાર્થથી ઉત્પન્ન થયેલું સિ તૈવિવુરિવ વિસર્ષક પાણીમાં તેલના બિંદુની જેમ પ્રસર્ષણ પામતું સૂક્ષ્મયુરચા દાવાત= સૂક્ષ્મ યુક્તિ દ્વારા સ્યાદ્વાદસંગત એવું જ્ઞાન વિત્તામયંકચિત્તામય છે. II૧ાા
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org