________________
દેશનાદ્વાચિંશિકા/બ્લોક-૪ પણ આગમના અર્થનો ઉપદેશ આપે તો કર્મબંધરૂપ અનિષ્ટની પ્રાપ્તિ થાય છે. આથી જે વક્તા દેશાદિ અને પુરુષાદિના જ્ઞાનવાળા નથી, તેવા મંદ વક્તાનો નિગ્રહ વ્યક્ત છે અર્થાત્ તેવા વક્તા દેશનાના અનધિકારી છે, એ રૂપ નિગ્રહ વ્યક્ત છે.
વળી નંદિ-આવશ્યકાદિમાં “આ પુરુષ કોણ છે?' ઇત્યાદિ વચન દ્વારા ઉપદેશ સાંભળવા આવેલા પુરુષોના સ્વરૂપનું વર્ણન કર્યું છે. તેનાથી પણ નક્કી થાય છે કે જે વક્તાને પુરુષાદિનું જ્ઞાન નથી, તે વક્તા અનુગ્રહબુદ્ધિથી ધર્મોપદેશ આપે તોપણ તેનો નિગ્રહ વ્યક્ત છે.
વળી નંદિ-આવશ્યકાદિમાં પર્ષદાનો વિવેક બતાવેલ હોવાથી પણ દેશાદિ અને પુરુષાદિને નહીં જાણનારા એવા મંદ વક્તાનો નિગ્રહ વ્યક્ત છે.
અહીં પ્રશ્ન થાય કે વક્તા અનુગ્રહબુદ્ધિથી શાસ્ત્રના અર્થોનો ઉપદેશ આપે છે, પરંતુ દેશાદિ-પુરુષાદિને જાણતો નથી, તેને કર્મબંધની પ્રાપ્તિ થાય છે, તેમ સ્વીકારીએ, તો આચારાંગસૂત્રમાં કહ્યું છે કે “જે પુણ્યશાળીને કહેવું જોઈએ તે તુચ્છને કહેવું જોઈએ', તે વચન કઈ રીતે સંગત થાય ? કેમ કે તે વચન પ્રમાણે તો દેશના આપનાર વક્તાએ પુરુષાદિનો ભેદ કરવો જોઈએ નહીં, એવો અર્થ ફલિત થાય. તે પ્રકારની શંકામાં કહે છે –
ધર્મવ્યાખ્યાન વખતે સાધુએ નિરીહતા માત્રમાં યત્ન કરવો જોઈએ,' તે બતાવવા અર્થે અવતરણિકામાં કહેલ આચારાંગસૂત્ર છે અર્થાતુ “પુણ્યશાળી શ્રોતા પ્રતિ પક્ષપાત રાખવો અને સામાન્ય શ્રોતા પ્રતિ ઉપેક્ષા કરવી તે ઉચિત નથી;' પરંતુ પુણ્યશાળી કે સામાન્ય શ્રોતા પ્રતિ મધ્યસ્થભાવ રાખીને ઉપદેશ આપવો જોઈએ, તે બતાવવા અર્થે આચારાંગસૂત્ર છે; પરંતુ કથા શ્રોતામાં કેવી યોગ્યતા છે ઇત્યાદિ વિચારનો નિષેધ આચારાંગસૂત્રથી થતો નથી. માટે ઉપદેશકે શ્રોતાની યોગ્યતા નક્કી કરવા અર્થે “આ શ્રોતા બાલ છે, મધ્યમ છે કે પ્રાજ્ઞ છે' તેનો વિચાર અવશ્ય કરવો જોઈએ; અને તેની પુષ્ટિ કરવા અર્થે કહે છે કે રાજાદિના અભિપ્રાયના અનનુસરણમાં પ્રગટ દોષનું વર્ણન આચારાંગસૂત્રમાં કર્યું છે, અને ત્યારપછી તરત જ પુરુષાદિના પરિજ્ઞાનવાળા વક્તાને દેશનાના અધિકારી કહ્યા છે. તેથી આચારાંગસૂત્ર દેશાદિ પરિજ્ઞાન વગરના ઉપદેશકને ઉપદેશથી નિર્જરા થાય છે, તેમ બતાવતું નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org