________________
દેશનાદ્વાબિંશિકા/શ્લોક-૩-૪ બાલાદિની અપેક્ષાએ દેશના આપવી જોઈએ, એવો અર્થ ફલિત થતો નથી; તેમ અવતરણિકામાં પૂર્વપક્ષીએ શંકા કરેલ. તેના નિરાકરણરૂપે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે કે વાચકવચન પ્રમાણે અનુગ્રહબુદ્ધિથી ઉપદેશ આપનારને એકાંતે નિર્જરાભાગી કહેલ છે, એ કથન સર્વ ઉપદેશકને આશ્રયીને કહેલ નથી, પરંતુ દેશકાળને જાણીને અને પુરુષાદિને જાણીને અર્થાત્ “આ પુરુષ બાલ છે, મધ્યમ છે” ઇત્યાદિ જાણીને અથવા શ્રોતાને જાણીને અર્થાત્ આ શ્રોતા કયા દર્શનથી વાસિત છે ઇત્યાદિ જાણીને જે ઉપદેશક ઉપદેશ આપે છે, તેવા ઉપદેશકને આશ્રયીને કહેલ છે. તેથી તેવા ઉપદેશકનો ઉપદેશ એકાંતે નિર્જરાનું કારણ છે, એમ વાચકવચનથી ફલિત થાય છે. llal અવતરણિકા :
ननु पुरुषादिभेदेन देशनाभेदो न युक्तः, राजरङ्कयोरेकरूपेणैव देशनाभिधानात्, तथा चाचारसूत्रं - “जहा पुण्णस्स कत्थइ तहा तुच्छस्स कत्थइ, जहा તુચ્છસ વેલ્યર્ તદા પુOUસ ત્ય” [કાવારી સૂત્ર-૧૦૨, પત્ર-૨૪૧] તિ, सूत्रोल्लङ्घनं च महतेऽनायेत्याशङ्क्याह - અવતરણિકાર્ય :
પુરુષાદિના ભેદથી દેશનાભેદ યુક્ત નથી; કેમ કે રાજા અને રંકને એક સ્વરૂપે જ દેશનાનું કથન છે, અને તે પ્રકારે આચારસૂત્ર છે-રાજા અને રંકને એક રૂપે જ દેશના આપવી જોઈએ તે પ્રકારે આચારસૂત્ર છે. “જે પ્રકારે પુણ્યશાળીને=રાજા વગેરેને કહે તે પ્રમાણે તુચ્છનેત્રદરિદ્રીને કહે, જે પ્રમાણે તુચ્છને કહે તે પ્રમાણે પુણ્યશાળીને કહે.” (આચારાંગ સૂત્ર-૧૦૧) તિ' શબ્દ ઉદ્ધરણની સમાપ્તિ માટે છે, અને સૂત્રનું ઉલ્લંઘન મહાઅનર્થ માટે છે, એ પ્રકારની આશંકા કરીને તેના નિરાકરણ અર્થે ગ્રંથકારશ્રી કહે છે – ભાવાર્થ -
વાચ કવચન પ્રમાણે અનુગ્રહબુદ્ધિથી ઉપદેશ આપનારને એકાંતે ધર્મ થાય છે, તેથી શાસ્ત્રવચનનો ઉપદેશ આપવો તે ઉપદેશક માટે એકાંતે નિર્જરાનું કારણ છે; પરંતુ “આ શ્રોતા બાલ છે, મધ્યમ છે ઇત્યાદિનો વિચાર કરવો
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
