Deshna Dvantrinshika

SR No.: 004662
Original Sutra Author: Yashovijay Upadhyay
Author: Pravinchandra K Mota
Publisher: Gitarth Ganga
Publication Year: 2007
Total Pages: 120
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Religion
File Size: 5 MB

Page 17

દેશનાદ્વાચિંશિકા/સંકલના (૨) ચિન્તાજ્ઞાન - ચિન્તાજ્ઞાન નય-પ્રમાણસાપેક્ષ બોધસ્વરૂપ છે, અને કોઈ એકાદ પદાર્થવિષયક ચિન્તાજ્ઞાન પ્રગટ્યા પછી તે ચિન્તાજ્ઞાન અન્ય અન્ય પદાર્થવિષયક પ્રગટે છે. જેમ પાણીમાં રહેલું તેલનું બિંદુ પ્રસરે છે, તેમ પ્રગટ થયેલું ચિત્તાજ્ઞાન અધિક અધિક વિષયમાં વિસ્તારને પામે છે. વળી આ ચિન્તાજ્ઞાન મહાવાક્યાર્થથી ઉત્પન્ન થનારું છે અને સૂક્ષ્મ બુદ્ધિગમ્ય એવી યુક્તિઓ વડે સ્યાદ્વાદથી સંગત છે.
(૩) ભાવનાજ્ઞાન :- ચિન્તાજ્ઞાન પ્રગટ્યા પછી તે ચિત્તાજ્ઞાનથી થયેલા બોધના પરમાર્થને પુનઃ પુનઃ ભાવન કરીને આત્મામાં સ્થિર કરવામાં આવે ત્યારે ભાવનાજ્ઞાન પ્રગટે છે, અને આ ભાવનાજ્ઞાનનો બોધ સર્વ પ્રવૃત્તિમાં ભગવાનની આજ્ઞાને પ્રધાન કરનારો છે; અને આ ભાવનાજ્ઞાનથી કરાયેલી પ્રવૃત્તિ ભગવાનની આજ્ઞાની પ્રધાનતાપૂર્વક થતી હોવાથી એકાંતે કલ્યાણનું કારણ છે. ભાવનાજ્ઞાન દ્વારા ક્રમશઃ કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિ :
બુધ પુરુષોને ધર્મનું રહસ્ય બતાવવાનો ઉપદેશ શ્લોક-૨૪માં બતાવ્યો, અને આ રીતે આજ્ઞાન આદર દ્વારા ભગવાન હૃદયમાં હોતે છતે સમરસની પ્રાપ્તિ થાય છે એમ શ્લોક-૨પમાં કહ્યું. તેથી એ ફલિત થાય કે ભાવનાજ્ઞાનવાળા પુરુષ સર્વ પ્રવૃત્તિ ભગવાનની આજ્ઞાના સ્મરણપૂર્વક કરે છે, તેથી તેઓને સર્વ પ્રવૃત્તિકાળમાં વીતરાગ લક્ષ્યરૂપે સંસ્થિત છે, અને વીતરાગતાના ઉપાયભૂત તેમનું વચન ઉપાયરૂપે સંસ્થિત છે. આ રીતે તેમના વચનાનુસાર સદા પ્રવૃત્તિ કરતા હોવાથી ભાવનાજ્ઞાનવાળા પુરુષના હૈયામાં વીતરાગ સદા સ્થિર છે. તેથી ભગવાનના વચનાનુસાર પ્રવૃત્તિ કરીને જ્યારે તેઓ અસંગભાવને પામે છે, ત્યારે પરમાત્મા સમાન વીતરાગભાવની પ્રાપ્તિ થાય છે, જે ધ્યાનનું પરમફળ છે; અને આ સમરસ આપત્તિ પ્રકર્ષભાવને પામીને કેવળજ્ઞાનની પ્રાપ્તિનું કારણ છે. ભાવનાજ્ઞાનરહિત જીવોની ધર્મબુદ્ધિથી કરાતી પ્રવૃત્તિ પણ અવિવેકમૂલક -
શ્લોક-૧૭માં કહ્યું કે ભાવનાજ્ઞાન વિના ધર્મની બુદ્ધિ પણ ચારિત્રલક્ષ્મી માટે નથી અર્થાતું ચારિત્રની નિષ્પત્તિ માટે નથી; અને તેમાં દૃષ્ટાંત આપ્યું કે