Agam 05 Ang 05 Bhagvati Vyakhya Prajnapti Sutra Part 01

SR No.: 004640
Original Sutra Author: N/A
Author: Bechardas Doshi
Publisher: Dadar Aradhana Bhavan Jain Poshadhshala Trust
Total Pages: 372
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati, Agam, Canon, & agam_bhagwati
File Size: 15 MB

Page 39

शतक १.-प्रश्नोत्थान.
भगवत्सुधर्मस्वामिप्रणीत भगवतीसूत्र. ति षष्ठयाः पञ्चम्यर्थत्वात् तस्माद राजगृहनगरात् , 'बहिय' त्ति बहिस्लात् , 'उत्तर-पुरस्थिम' ति उत्तर-पौरस्त्ये, 'दिसीभाए'त्ति दिशां भागः, दिग्रुपो वा भागो गगनमण्डलस्य दिग्भागस्तत्र गुणसिलकं नाम 'चेइए'त्ति चितेर्लेप्यादिचयनस्य भावः कर्म वेति चैत्यं संज्ञाशब्दत्वाद् देवबिम्बम् , तदाश्रयत्वात् तद्गृहमपि चैत्यम् , तच्चेह व्यन्तरायतनम्, न तु, भगवतामर्हतामायतनम् . 'होत्य'त्ति बभूव. इह च यत्न व्याख्यास्यते तत् प्रायः सुगमत्वादित्यवसेयमिति.
३. [ते-णं काले ति ] जे काले ते (राजगृह) नगर हतुं ते चालु अवसर्पिणीना चोथा विभागरूप कालने विषे[ 'ते-गं' ति] जे समये ए श्रमण राजगृहः. भगवंत महावीर धर्मकथा करता हता ते [ 'समए-णं'] चोथा विभागरूपकालना अमुक भागरूप समये अथवा, हेतुभूत ते काले ते समये ['रॉयगिहे'त्ति]. राजगृह नामनगर [ होत्य'त्ति] हतुं. शंकाः-हमणां पण ते नगर विद्यमान छे छतां ते 'हतुं' एम केम कधू ? समा०-कहीए छीए:-राजगृहनगरना वर्णन राजगृह करनार ग्रंथमा तेनी जे विभूतिओ कही छे ते विभूतिओथी युक्त तो ते, ते समये ज हतुं; पण सुधर्मस्वामी जे समये वाचना देता हता ते समये तेवू न हतुं. 'तु' । कारण के श्रीमहावीर पछीनो अवसर्पिणीकाल होवाथी ते नगरना केटलाक सारा पदार्थोनी हानि थवाथी ते राजगृह जेवू श्रीमहावीरना राजगृह काले हतुं ते, अत्यारे न होवाथी 'हतुं' एम कयुं छे. [ 'वण्णओ'त्ति] आ स्थळे आ नगरनो वर्णक-वर्णन दर्शावनार--पाठ कहेवो. ग्रन्थगौरवनी भीतिथी 'हतुं' अहीं तेने लख्यो नथी. ते आ प्रमाणे छे:-["रिद्ध-स्थिमिय-समिद्धे" ] पुरना भवनादिवडे वृद्ध-मोटुं, खचक्र वगेरे भयथी रहित होवाथी स्थिर अने राजगृहपैसानी तथा अनाज वगेरेनी विभूतिथी युक्त होवाथी समृद्ध, [ “पमुइयजण जाणवए"] ते नगरमां आनंदना साधनरूप अनेक वस्तुओ होवाथी त्यां विशेषरहेनारा लोको अने त्यां आवेला ते देशना लोको ज्यां प्रमोद पाम्या छे एबुं राजगृह नगर हतुं. इत्यादि वर्णकपाठ औपपातिक-उववाइअ-सूत्रथी वर्णन. व्याख्यासहित अहीं जाणी लेवो. ['तस्सण ति] ते राजगृह नगरथी [ 'बहिय'त्तिबहार [ 'उत्तर-पुरस्थिति] उत्तर अने पूर्वनी बच्चेना [ 'दिसीभाए'त्ति दिशाना भागमा अथवा गगनमंडलना दिग्रूप भागमा गुणसिलक नामर्नु ['चेईय'त्ति] चैत्य [ 'होत्थ'त्ति हतुं. आ व्याख्यामां ज्यां जे शब्दनुं व्याख्यान चैत्यः न थाय त्यां ते सुगम होवाथी नथी कर्यु एम जाणी लेवू.
दुप्पवेसा, धणुकुडिलवंकषागारपरिक्खित्ता, कविसीसयवट्टरइयसंठियविरायमाणा, अद्यालय-चरिय-दार-गोपुर-तोरणउण्णयसुविभत्तरायमग्गा, छेयायरियरइयदढफलिहइंदकीला, विवणि-वणिच्छेय-सिप्पिआइण्णणिव्वुयसुहा, सिंघाडग-तिग-चउक-चचरपणियावणविविहवत्थुपरिमंडिआ, सुरम्मा, नरवइपविइण्णमहिवइपहा, अणेगवरतुरग-मत्त-कुंजर-रहपकर-सीय-संदमाणीयाइण्णजाणजुग्गा, विमुउलणवणलिणिसोभियजला, पंडुरवरभवणसण्णिमहिआ, उत्ताणणयणपेच्छणिज्जा, पासाइया, दरसणिज्जा, अभिरूवा, पडिरूवा."-औपपातिकसूत्रे (क. आ० पृ. २-९.)
१. ते शब्दनो तस्मिन्-तेमा' एवो अर्थ प्राकृत शैलीथी कर्यो छे. २. 'इमाणं भंते ! पुढवी' 'हे भगवन् ! आ पृथ्वी.' आ वाक्यनी पेठे अहीं '' शब्द वाक्यालंकार माटे छे. एम अन्यत्र पण जाणवू. ३. अथवा 'ते-ण काले-ण' इत्यादि शब्दनो 'ते कालमां, ते समयमा' एवो अर्थ न करवो. पण 'ण' ने वाक्यालंकारमाटे न गणतां 'तेन कालेन, तेन समयेन' एप्रमाणे त्रीजि विभक्ति ज समजवी अने तेनो अर्थ हेतुभूत ते कालवडे, ते समयवडे' एवो करवो. ४. कयरे आगच्छइ दित्तरूवें' दीप्तरूपवाळो कोण आवे छे? ए वाक्यनी पेठे 'रायगिहे ए शब्द प्रथमा विभक्तिवाळो छे:-श्रीअभयदेव. ५. जे काले पदार्थोना प्रकर्षनी पडती अवस्था होय ते अवसर्पिणी काल छे.-हैमकोश-अनु० ६. 'रिद्ध, थिमिय अने समिद्ध' एत्रणे शब्दोनो कर्मधारयसमास करवो.-धीअभयदेव. ७. राजगृह नगरनो वर्णक श्रीटीकाकारे 'औपपातिक' सूत्रथी जाणवानो लख्यो छे पण ते सूत्रमा चंपापुरीनो वर्णक
राजगृह अने चंपा बन्नेनां वर्णको तुल्य होवाथी टीकाकारे चंपानो वर्णक अत्रे स्वीकार्यों छे; ते आ प्रमाणे छ:-"ते राजगृह नगर, मनुष्यजनोथी, आकीर्ण हां, राजगृहनगरना मार्गनी सीमा सेंकडो अने हजारों हळोद्वारा दूर दूर सुधी खेडाएली, लष्ट-सारी-अने बीज वाववाने योग्य थयेली हती. त्यां कुकडा अने सांढडाओ घणा हता. ते शेरडी, यव अने शालिथी युक्त हतुं. तेमां बलद, पाडा अने गवेलक-मेंढाओ-घणा हता. त्यां सुंदर आकारवाळा चैत्यो अने सारी युवतिओना संनिवेशो-रहेठाणो बहुलताए हता. ते लांच खानाराओथी, केडवगेरेथी सोना वगेरेनी पोटलीने कापनाराओधी, बलात्कारे प्रवृत्ति करनारा भटोथी, चोरोथी अने फांसा देनाराओथी रहित हतुं. ते क्षेम, निरुपद्रव, ज्यां भिक्षुकोने सारी भिक्षा मळे तेवू, विश्वासिओ माटे शुभावासवाळु अने अनेक कुटुम्बपालकोथी भरेलं, संतुष्ट अने शुभ हतुं. वळी नटो, नाचनाराओ, दोर उपर खेलनाराओ, मल्लो, मुष्टियुद्ध करनाराओ, मश्कराओ, पुराणीओ, कुदनाराओ, रासडा गानाराओ, शुभाशुभर्नु आख्यान करनाराओ, मोटा वांसडा उपर खेलनाराओ, चित्र बतावनारा भिक्षुओ, तूण नामर्नु बाजु बगाडनाराओ, तुंबडानी वीणा वगाडनाराओ अने अनेक ताल देनाराओ ते नगरने सेवता हता. ते आराम, उद्यान, कूप, तळाव, दीर्घिका अने पाणीना क्याराओना सौंदर्यथी युक्त हा; ते नंदनवन समान प्रकाशवाळु हतुं. त्यां विशाळ गंभीर-उंडी-अने नीचे उपर सरखी खोदेली खाय हती. ते चक्र, गदा, मुसंढि-शस्त्रविशेष, उरोह-छातीने हणनार शस्त्र, शतघ्नी-सोने मारनार शस्त्र (तोप) अने साथे जोडेला तथा निश्छिद्र कपाटोथी घj दुष्प्रवेश हतुं. ते वांका धनुष्य करतां पण वांका किल्लाथी व्याप्त हतुं. ते बनावेला अने जुदाजुदा आकारवाळा गोळ कांगराओधी विराजमान हतुं. अटारीओवडे, चरिय-किल्ला अने नगर वञ्चेना आठ हाथ लांबा मार्ग-वडे, किल्लाना अने नगरना द्वारो वडे अने तोरणो वडे उन्नत अने जुदा जुदा राजमार्गवाळु तु. ते नगरनो मजवुत परिघ अने इन्द्रकील चतुर आचार्य-शिल्पिए-बनाव्यो हतो. तेमां बजारो तथा वाणिआना स्थानो हतां अने ते शिल्पिकोथी आकीर्ण, निर्वृत अने सुखरूप हतुं. ते त्रिकोणस्थान, ज्यां त्रणशेरी भेगी थाय ते त्रिक, चोक, ज्यां अनेक शेरीओ भेगी थाय ते चत्वर अने करीयाणानी दुकानो अने विविध वस्तुओथी मंडित हतुं. ते सुरम्य हतुं. त्यां राजमार्ग राजाओथी आकीर्ण हतो. ते अनेक सारा घोडाओ, मत्त हाथीओ. रथना समूहो, शिविकाओ अने सुखपालोथी व्याप्त हतुं. ते यानोथी अने युग्यो-बे हाथना वेदिकावाळा वाहनो-धी युक्त हत. त्यां निर्मल अने नवी कमलिनीओथी पाणी शोभतुं हतुं. ते धवळ सारा भवनोथी सन्निमहित हतुं अने ते उंची आंखोवडे प्रेक्षणीय, मनने प्रसन्नता देनारं, दर्शनीय, अभिरूप अने प्रतिरूप हतुं."-औपपातिक सूत्र (क. आ० पृ. २ थी ९)-अनु० ८. 'तस्स' अहीं छद्री विभक्ति पञ्चमी विभक्तिना अर्थमा छे, माटे 'तस्स'-ते नगरथी. ९. लेप्य वगेरे पदार्थना चयनने 'चिति' कहे छे, ते चितिनुं चितिपणुं अथवा ते चितिनुं कर्म ते 'चैत्य'. आ चैत्यशब्द संज्ञावाचक शब्द होवाथी तेनो व्यवहारु अर्थ देवतुं बिंब अथवा देवबिंबर्नु आश्रय होवाथी देवगृह पण चैत्य कहेबाय छे. अहीं अर्हत् भगवंतोनुं चैत्यआयतन-न लेवू पण व्यंतरायतन लेवू.-श्रीअभयदेव.
www.jainelibrary.org.