Page Text
________________
૨૫૪
વાક્યાથ ભાવના છે એ મત 221. इह हि लिडादियुक्तेषु वाक्येषु द्वे भावने प्रतीयेते-शब्दभावना अर्थभावना चेति ।
तत्रार्थभावना तावद्धात्वर्थातिरिक्तप्रयोजकव्यापारात्मिका दर्शितैव । यो भवनक्रियाकर्तविषयः प्रयोजकव्यापारः पुरुषस्थः, यत्र भवनक्रियायाः कर्ता स्वर्गादिः कर्मतामापद्यते, सोऽर्थभावनाशब्देनोच्यते व्याख्यातश्चासौ ।
यस्तु शब्दगतः प्रयोजकव्यापारः, यत्र पुरुषप्रवृत्तिः साध्यतां प्रतिपद्यते, सा સમાવના / તથા દુશમ્ ‘મિધામાવનામાદુરન્યામે ઝિરાય:' [તન્નવા૨૨]તિ !
लिडन्तशब्दश्रवणे हि यथा यज्याद्यवच्छिन्नं स्वयापारं पुरुषोऽधिगच्छति तथा 'तदनुष्ठाने प्रेरितोऽहम्' इत्यपि प्रतिपद्यते । तेनानुष्ठेयार्थप्रतिपादने इव प्रेरणायामपि शब्दस्य सामर्थ्याद् भावनाद्वयप्रतिपादकं लिङादियुक्तं वाक्यमिष्यते ।
___ ततः पुरुषव्यापारश्चार्थभावना शब्दव्यापारश्च शब्दभावनाऽवगम्यते । शब्दव्यापारात्मकत्वाच्च शब्दभावना शब्देनाभिधीयते, अनवगता च सती न कार्याङ्गનિતિ રાન્ટેન સમિધીત્તેવિ | તટુન્ “મિત્તે રાતિ a” તિ |
[22. અહીં લિ આદિ યુક્ત વાકમાં બે ભાવના દેખાય છે – શબ્દભાવના અને અથભાવના. તેમાં, ધાત્વથ ( = ભાવાર્થ, યોગકર્મ)થી અતિરિક્ત એ [ઉત્પાદ સ્વગ ના ] પ્રાજકને (=ઉપાદકને વ્યાપાર ( = પ્રવૃત્તિ = કતિ એ જેનું સ્વરૂપ છે તે અર્થોભાવનાને તે અમે દર્શાવી – સમજાવી – ગયા જ છીએ. ભવનક્રિયાને કર્તા (=સ્વગ વગેરે જેને વિષય ( = કમ) છે એ પ્રજાને (= સ્વર્ગના ઉત્પાદકને જે વ્યાપાર પુરુષગત છે તે, અર્થાત્ જે વ્યાપારમાં ભવનક્રિયાને સ્વર્ગ વગેરે ર્તા કમ બને છે તે વ્યાપાર અર્થભાવના શબ્દથી ઓળખાય છે. તેની સમજૂતી અમે આપી ગયા છીએ. [ “સ્વરામઃ વત' આ વાકયમાં જે ત છે તેમાં ધાત્વથ યાગકમ છે. આખ્યાતત્વ સામાન્યથી અર્થાત લકારથી જે પ્રાપ્ત છે તે છે પુરુષ પ્રવૃત્તિ. આમ અહી જે કત્યર્થ છે તે પુરુષપ્રવૃત્તિ છે. “ગ્રામ
ત’ ( = “સ્વગેછુક યજે ને ખરે અથ છે “જન સ્વર્જ મા યે' ( = “યાગ વડે વગને કરે ?) અહીં ભવનયા ( = થવાની ક્રિયા —becoming ) સ્વર્ગમાં થાય છે, અર્થાત્ ભવનક્રિયાને કર્તા સ્વર્ગ છે ( aઃ મવતિ, સ્વર્ગ થાય છે. પરંતુ પુરુષપ્રવૃત્તિ ( = "રતિ-કરે છે ) જે પુરુષમાં છે તેનું તે સ્વર્ગ કમં છે. અર્થાત્ સ્વગ તો પુરુષ પ્રવૃત્તિનું કર્મ છે એટલે જ કહ્યું છે કે ભવનક્રિયાને કર્તા જેને વિષય છે તે પુરુષ વ્યાપાર ( = પ્રકપ્રવૃત્તિ, અર્થાત્ ભવનક્રિયાને સ્વર્ગ વગેરે કર્તા જેનું કર્મ બને છે તે પુરુષવ્યાપાર, આથી ભાવના છે. ] પરંતુ જે પ્રયોજક વ્યાપાર ( = ઉત્પાદક વ્યાપાર ) [ પુરુષગત નથી પણ ] શબ્દગત છે અને સાથે સાથે જે પ્રાજકવ્યાપારમાં પુરુષપ્રવૃત્તિ કમ બને છે તે પ્રજવ્યાપાર શબ્દભાવના છે. એટલે જ કહેવામાં આવ્યું છે કે લિ આદિ શબ્દ બીજી ભાવનાને જણાવે છે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004626 |
| Book Title | Nyayamanjari Part 4 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 18 MB |