Nyayamanjari Part 4

SR No.: 004626
Original Sutra Author: N/A
Author: Nagin J Shah
Publisher: L D Indology Ahmedabad
Publication Year: 1989
Total Pages: 332
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati & Philosophy
File Size: 18 MB

Page 265

૨૪૮
વાકયા ભાવના છે એ મત
सन्निधिं योग्यतापर्यालोचनया वर्तमानोपदेशिनोऽप्याख्याताद् भावनावगमे सति भवत्येवान्तरेणापि विधिम् । प्रवृत्तिरपि पुरुषेच्छानिबन्धना । स्वर्गस्य साध्यत्वे यागस्य च साधनत्वेऽवधारिते यः स्वर्गमिच्छेत् स तत्सिद्धये प्रवर्तेत एव । यस्तु नेच्छेत् तस्य विधिरपि किं कुर्यात् ? न ह्यप्रवर्तमानस्य पुंसो विधिर्गले पाशं निदधाति रवा वा बाहू बध्नाति । निषेधाधिकारेऽपि सुरापान ब्राह्मणहननादेः प्रत्यवायसाधनत्वाबधारणात् तत्परिजिहीर्षया पुरुषो निवर्तते, न विधितः । यस्तु प्रत्यवायान्न बिभेति, स विधावपि श्रुते न निवर्तत एवेति । तस्मात् प्रवृत्तिनिवृत्त्यर्न कारणं विधिरिति तदर्थमपि विधिपदाश्रयणमसांप्रतम् ।
कश्चायं विधिर्नामेत्येतदपि न विद्मः ।
211, શંક કાર- શા માટે વિધિના આશરા લે છે ? વર્તમાનને ઉપદેશ આપનાર આખ્યાતામાં પણ ભાવના (પુરુષવ્યાપાર પ્રતીત થાય છે એમ આપે દર્શાવ્યું છે, તે પછી વિધિનું શું પ્રયેાજન ? શુ' સ્વર્ગ' અને યાગ વચ્ચેના સાધ્યસાધનભાવ સંબંધને જણ વવા માટે કે પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિની સિદ્ધિ માટે તેને આશા આપ લે છે ?આકાંક્ષા, યોગ્યતા અને સન્નિધિની પર્યાલાચના દાગ વમાનાપદેશી આખ્યાતમાંથી પણ ભાવનાનું જ્ઞાન થતાં વિધિ વિના જ સાધ્યસાધનભાવ સંબધનું જ્ઞાન થાય છે જ. પ્રવૃત્તિ પણ પુરુષની ઇચ્છા ઉપર આધાર રાખનારી છે, અર્થાત્ પ્રવૃત્તિનું કારણ પુરુષેચ્છા છે. સ્વર્ગ" સાધ્ય છે અને યાગ તેનુ સાધન છે એવું ચોક્કસ જ્ઞાન હાતાં, જે સ્વર્ગ તે ઇચ્છતા હાય તે તેની સિદ્ધિ માટે પ્રવૃત્તિ કરે જ. જે સ્વ'ને ચ્છતા ન હોય તેને વિધિ પણ શુ કરવાના હતા ? પ્રવૃત્તિ ન કરતા પુરુષના ગળામાં વિધિ પાશ નાખતો નથી કે તેના બે હાથ રાંઢવાથી બાંધતે નથી. નિષેધને જ્યાં ફરજ તરીકે આદેશ આપવામાં આવે છે ત્યાં પણ સુરાપાન, બાહ્મણનન વગેરે પ્રત્યવાયનાં ( = વિઘ્નનાં ) કારણા છે એવા નિશ્ચય થવાથી તેમના ત્યાગની ચ્છાને કારણે પુરુષ તે બધા ાંથી નિવૃત્ત થાય છે, વિધિને કારણે નિવૃત્ત થતા નથી. પર તુ જે પુરુષ પ્રત્યવાયથી ખીતા નથી તે વિધિને સાંભળવા છતાં તે બધામાંથી નિવૃત્ત થતા જ નથી. તેથી પ્રવૃત્તિ અને નિવૃત્તિનું કારણ વિધિ નથી, એટલે પ્રવૃત્તિ નિવૃત્તિ માટે વિધિને અારા લેવાનું અયેાગ્ય છે. આ વિધિ શુ છે એ પણુ અમે તે જાણતા નથી.
212. નનુ ચાહ્યું: -- विधेर्लक्षणमेतावदप्रवृत्तप्रवर्त्तनम् ।
अतिप्रसङ्गदोषेण नाज्ञातज्ञापनं विधिः ।।
212, ભાવનાવાકયા વાદી વિદ્વાનેએ કહ્યું છે કે જે પ્રવૃત્તિ પ્રવૃત્તિ કરવા પ્રેરવા એટલું જ વિધિનું લક્ષણ છે. પરંતુ અજ્ઞાતને કરવું) એ વિધિનું લક્ષણુ નથી, કારણ કે તેને વિધિનું લક્ષણુ માનતાં છે. [અજ્ઞાતને જણાવવું એને જો વિધિનું લક્ષણુ માનવામાં આવે તે મળશે’ એવુ` સામુદ્રિકવિદ્યાનું વ્યાખ્યાન ણુ વિધિ બની જાય. ]
-
ન કરતા હોય તેને જણાવવું. ( = પ્રગટ અતિપ્રસ ગદોષ આવે તમને ગામ દાનમાં