Page Text
________________
२०८
તત વાચ્યાર્થ છે એ નૈયાયિક પક્ષ __ 140. उच्यते । नेदन्तानिर्दिश्यमानशाबलेयादिविशेषः तद्वान् । न च सर्वस्त्रैलोक्यवर्ती व्यक्तिवातस्तद्वान् । किन्तु सामान्याश्रयः कश्चिदनुल्लिखितशाबलेयादिविशेषस्तद्वानित्युच्यते । सामान्याश्रयत्वाच्च नानन्त्यव्यभिचारयोस्तत्रावसरः ।
. 140. तत्वाही (यायि-त्तर सापाये छीये. 'माथी निशात शमलेय आदि વિશેષ તદાન નથી. ન તો ત્રણેય લેકમાં રહેલી બધી ગ વ્યક્તિઓને સમુદાય દ્વાન છે પરંતુ સામાન્યના આશ્રયરૂપ અને શાલેય આદિના ઉલ્લેખ વિનાનો એ કઈ વિશેષ તદાન કહેવાય છે. સામાન્યને આશ્રય હોવાને કારણે તેમાં આનત્યદોષ અને વ્યભિચારદોષને अवसर नथी.
_ 141. न च विशेषणमभिधाय विशेष्यमभिदधाति शब्द इत्यभ्युपगच्छामः येनैनमतिभारेण पीडयेमहि । सामान्याश्रयमात्रे सङ्केतग्रहणात् तावन्मात्र वदतः शब्दस्य कोऽतिभारः ? एवं 'तद्वतो नाखतन्त्रत्वात्' इत्यादि [प्र.समु.अपोह. ४] दूषणं परिहृतं भवति । किञ्च
प्रत्यक्षं न हि निष्कृष्टजात्यंशपरिवेष्टितम् ।
तद्गोचरप्रवृत्तश्च शब्दस्तं कथयेत् कथम् ।। तस्मात् प्रत्यक्षविषये प्रवर्तमानं तत्समानविषयमेव भवितुमर्हति पदं, न सामान्यमात्रनिष्ठम् ।
141. વળી વિશેષણનું અભિધાન કરીને શબ્દ વિશેષ્યનું અભિધાન કરે છે એમ અમે માનતા નથી કે જેથી શબ્દને અમારે અતિ ભારથી પીડવો પડે. સામાન્યના આશ્રયમાત્રમાં સંકેતનું ગ્રહણ થતું હોવાને કારણે સામાન્યના આશ્રયમાત્રનું અભિધાન કરતા શબ્દને
અતિ ભાર કેવો ? આમ જાતિ શબ્દ તદ્દતને વાચક નથી કારણ કે તે જાતિ ઉપર આધાર રાખીને જ તકતનું અભિધાન કરે છે, સ્વતંત્રપણે–સાક્ષાત કરતા નથી' ઇત્યાદિ દૂષણને પરિહાર થઈ જાય છે. વળી, નિષ્કાસિત (abstracted) જાતિરૂપ અંશ પ્રત્યક્ષને વિષય નથી, તો પછી પ્રત્યક્ષના વિષયમાં પ્રવૃત્ત થત શબ્દ તેનું (= નિષ્કાસિત જાતિરૂપ અંશનું) અભિધાન કેમ કરે ? તેથી, પ્રત્યક્ષના વિષયમાં પ્રવૃત્ત થતા શબ્દ વિષય પણ પ્રત્યક્ષના વિષય સમાન જ હોવો ઘટે, તેને વિષય સામાન્યમાત્ર ન હોવો ઘટે. 142.
युगपन्ननु संवित्तिविशेषणविशेष्ययोः । प्रत्यक्षेऽपि न दृष्टैव न च युष्माभिरिष्यते ।। कार्यकारणभावो हि तद्धियोर्भवतां मते । तस्माद्विशेषणे जातौ पूर्वमिन्द्रियजा मतिः ॥ पदादपि तदायत्तसम्बन्धज्ञप्त्यपेक्षिणः । तत्रौव बुद्धिरित्येव न व्यक्तेरपि वाच्यता ॥
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004626 |
| Book Title | Nyayamanjari Part 4 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 18 MB |