Page Text
________________
વેદ કાર્યાર્થમાં જ પ્રમાણ છે એ મીમાંસક મત
૧૩૧
भिनिवर्तत इति तस्य न प्रयोगयोग्यत्वम् । अप्रयुज्यमानस्य च न सम्बन्धग्रहणम् । अगृहीतसम्बन्धस्य च न प्रतिपादकत्वम् । अप्रतिपादकस्य च न प्रामाण्यम् ।
254. અહીં કેટલાક અર્થાત મીમાંસકે કહે છે – સજ્જ વેદનું પ્રામાણ્ય કાર્યાથમાં છે. તે આ પ્રમાણે જે શબ્દનો અર્થ સાથે સંબંધ ગૃહીત થયેલું હોય છે તે શબ્દ અર્થનું જ્ઞાન કરાવે છે. શબ્દ અર્થસંબંધનું ૨ હણ વડીલેના વ્યવહાર દ્વારા થાય છે, અને વડીલેને વ્યવહાર “પાણી લાવ” “ગાયને બાંધ” ગામ જા” એવા કાર્યપ્રતિપાદક શબ્દોથી (=વાકથી ચાલે છે. એટલે તેમાં જ કાર્ય પ્રતિપાક શબ્દોમાં જ બાળકોને જ્ઞાન થાય છે. પ્રજનને દષ્ટિ સમક્ષ રાખીને વડીલે વાકયો બેસે છે. પરંતુ સિદ્ધ અથને જણાવતા, [પરિણામે પ્રવૃત્તિ કે નિવૃત્તિને ઉપદેશ ન દેતા શબ્દ (=વાક્યા વડે કઈ પ્રયોજન સધાતું નથી, એટલે સિદ્ધ અર્થને જણાવતે શબ્દ (=વાક) પ્રજાવાને ચગ્ય નથી, અને જે શબ્દ પ્રયોજાતો નથી તેને અર્થ સાથે સંબંધ ગૃહીત થતો નથી, અને જે શબ્દનો અર્થ સાથે સંબંધ ગૃહીત ન થયો હોય તે શબ્દ અર્થને પ્રતિપાદક બની શકતું નથી અને જે શબ્દ અથ પ્રતિપાદક ન હોય તે પ્રમાણ ન હોય.
255. अपि च आख्यातपदोच्चारणमन्तरेण निराकाङ्क्षप्रत्ययानुत्पादादवश्यमाख्यातयुक्तं वाक्यं प्रयोक्तव्यम् । आख्यातपदेन साध्यरूपोऽर्थ उच्यते, नामधेयपदेन च सिद्धः । भूतभव्यसमुच्चारणे भूतं भव्यायोपदिश्यते इति वाक्यस्य साध्यार्थनिष्ठतेति न भूतार्थविषये तस्य प्रामाण्यम् । अतश्च कार्येऽर्थे शब्दस्य प्रामाण्यम् । यतश्च कार्यरूपोऽर्थः शब्दस्यैव विषय इति तत्र शब्दः प्रमाणतां लभते । सिद्धोऽर्थः प्रसिद्धत्वादेव प्रमाणान्तरपरिच्छेदयोग्य इति तत्प्रतिपादने तत्प्रमाणान्तरसव्यपेक्षः शब्दो भवति । ततश्च तद्ग्राहिण: प्रमाणान्तरस्यैव તત્ર માગ્યું સ્થાન રહ્યુ | તપસ્થાપૂનમાત્રનg gવ સ્થાત | तस्माच्छब्दप्रामाण्यमिच्छता कार्ये एवार्थे तत्प्रामाण्यमङ्गीकर्तव्यमिति । - 255. વળી, આખ્યાતષદના (=ક્રિયાપદના ઉચ્ચારણ વિના નિરાકાંક્ષ જ્ઞાન ઉત્પન્ન થતું ન હોઈ આખ્યાતવાળા વાક્યને જ પ્રયોગ કરવો જોઈએ. આખ્યાતપદ સાધ્યરૂપ અર્થને જણાવે છે, જ્યારે નામપદ સિદ્ધ અર્થને જણાવે છે. જ્યારે સિદ્ધ (=ભૂત) અને સામ=ભવ્ય, બંનેનું ઉચ્ચારણ સાથે કરવામાં આવે છે ત્યારે સિદ્ધને સાધ્યના માટે ઉપદેશવામાં આવે છે; આમ વાક્ય સાધ્યાર્થનિષ્ઠ હોઈ તેનુ સિદ્ધાર્થ રૂ૫ વિષયમાં પ્રામાણ્ય નથી, તેથી કાર્યરૂપ અર્થમાં શબ્દનું વાક્યનું) પ્રામાણ્ય છે કાર્યરૂ૫ અર્થ શબ્દને (=વાક્યનો) જ વિષય છે એટલે તેની બાબતમાં શબ્દ પ્રમાણતા પામે છે. સિદ્ધ અથ પ્રસિદ્ધ હોવાને કારણે જ અન્ય = શબ્દથી જુદા પ્રમાણ દ્વારા ગ્રહણ થવાને યોગ્ય છે, એટલે સિદ્ધ અર્થનું પ્રતિપાદન કરવામાં પેલા અન્ય પ્રમાણુની અપેક્ષાવાળો શબ્દ બને છે, અને તેથી જ સિદ્ધ અર્થને ગ્રહણ કરનાર તે અન્ય પ્રમાણનું જ સિદ્ધ અર્થમાં પ્રામાણ્ય થાય, શબ્દનું
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004626 |
| Book Title | Nyayamanjari Part 4 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 332 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 18 MB |