Page Text
________________
૧૨૪
વૃદ્ધવ્યવહાર દ્વારા થતુ શબ્દાર્થ જ્ઞાન શબ્દનિત્યત્વ સાધક
तथा हि 'गां शुक्लामानय' इत्येकवृद्धप्रयुक्तशब्दश्रवणे सति चेष्टमानमितरं वृद्धम वलोकयन् बालस्तटस्थः तस्यार्थप्रतीति तावत्कल्पयति, आत्मनि तत्पूर्विकायाश्चेष्टाया दृष्टत्वात् । प्रमाणान्तरासन्निधानादेतद्वृद्ध प्रयुक्तशब्दसमनन्तरं च प्रवृत्तेः तत एव शब्दात्किमप्यनेन प्रतिपन्नमिति मन्यते । ततः क्षणान्तरे तमर्थ तेन वृद्धेनामोयमानमुपलभमान एवं बुध्यते - अयमर्थोऽमुतः शब्दादनेनावगत इति । स चार्थोऽनेकगुणक्रियाजातिव्यक्तचादिरूप संकुल उपलभ्यते । शब्दोऽप्यनेकपदकदम्बकात्मा श्रुतः । तत्कतमस्य वाक्यांशस्य कतमोऽथशो वाध्य इत्यावापोद्वापयोगेन बहुकृत्वः शृण्वन् गुणक्रियादिपरिहारेण गोत्वसामान्यमस्मन्मते त्वन्मते वा तद्वन्मात्रं गोशब्दस्याभिधेयं निर्धारयતીતિ।
एवं दीर्घाध्वसापेक्षसंबन्धाधिगमावधि ।
शब्दस्य जीवितं सिद्धमिति नाशुविनाशिता ॥
209. તેથી આવા અહેતુએ શબ્દની અનિત્યતા પુરવાર કરતા નથી. પરંતુ શબ્દની નિત્યતા પુરવાર કરવા પેલી અર્થાપત્તિને અમે સ્વીકારીએ છીએ. અને જાણવા માટે શબ્દનું ઉચ્ચારણુ ઈચ્છવામાં આવે છે. હવે જો ઉચ્ચાર્યા પછી શબ્દ તરત જ નાશ પામી જતા હોય તે! તે અતું જ્ઞાન કરાવી શકે નહિ. [કેમ ?] અડી શબ્દ દ્વારા અના ખાધ કરાવનારાએ બુધા જ નિર્વિવાદ સ્વીકારે છે કે જે શબ્દના તેના અર્ધાં સાથેના સબંધ જ્ઞાત નથી તે શબ્દ અનેા વાયક નથી. તે સબંધનુ જ્ઞાન વડીલ જનેના વ્યવહાર દ્વારા થતું હાઈ તે સંબધને લાંબા કાળ વિના જાણુવા શકય નથી. આને સમજાવીએ છીએ. ‘શુકલ ગાયને લાવા’ એમ એક વડીલે ખેલેલા શબ્દો સાંભળીને તરત જ શરીરચેષ્ટા કરતા બીજા વડીલને ખેતેા તટસ્થ બાળક તે શબ્દોના અર્થની [બીજા વડીલને થયેલ] પ્રતીતિની કલ્પના કરે છે, કારણ કે પેાતાની બાબતમાં પણુ જ્ઞાનપૂર્વક શરીરચેષ્ટાને તેને અનુભવ છે. વળી બીજુ કાઈ પ્રમાણુ શરીરચેષ્ટાની સન્નિધિમાં અર્થાત્ અનન્તર પૂર્વ નથી અને વડીલે ખેાલેલા શબ્દો પછી તરત જ પ્રવૃત્તિ થઇ છે એટલે પેલા શબ્દમાંથી જ કંઈક એણે નવુ છે એમ તે માને છે. પછી હ્લલ્યુાન્તરે તે વડીલને પેલા અર્થ (=વસ્તુ) લાવતા દેખતાં તે સમજી જાય છે કે આ અને આ શબ્દમાંથી તેણે જાણ્યા હશે અને તે અર્થ તે અનેક ગુણુ, ક્રિયા, જાતિ, વ્યક્તિ વગેરે રૂપાથી ચિત જણાય છે વાય પણ અનેક પદેશના સમુચ્ચયવાળું સંભળાય છે. તેવી કયા વાક્રયાંશના કયા વાચ્યા એ પ્રશ્ન તેને ઊઠે છે. પછી આવાપ (અમુક વાક્યાંશની પુનરુક્તિ) અને ઉદ્દાપ (અમુક વાકયાંશની અપુનરુક્તિ) સાથે વાકયને વરંવાર સાંભળતાં ગુણુ, ક્રિયા, વગેરેના પરિહાર દ્વારા અમારા મતે ગેાત્વસામાન્યના અને તમારા મીમાંસકેાના મતે જાતિવિશિષ્ટ વ્યક્તિ માત્રના ગા' શબ્દના વાગ્યા તરીકે તે નિય કરે છે. આમ શબ્દા་સંબંધનુ જ્ઞાન થવા માટે જરૂરી દીધ કાળની અવિધ જેટલું લાંબુ આયુષ્ય શબ્દનું પુરવાર થયું, તેથી શબ્દ ક્ષણૂિક નથી.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
| SR No. | 004625 |
| Book Title | Nyayamanjari Part 3 |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Nagin J Shah |
| Publisher | L D Indology Ahmedabad |
| Publication Year | 1984 |
| Total Pages | 194 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati & Philosophy |
| File Size | 10 MB |