________________
૧૯૨
આગમનું દિગ્દર્શન
[ પ્રકરણ આ વિસે યુણિમાં પણ જેણિપાહુડને ઉલ્લેખ છે. વિશેસાની ગા. ૧૭૭૫માં “ જેણિવિહાણ ” શબ્દ છે. એ સમજાવતાં મલધારીય હેમચન્દ્રસૂરિએ એના ઉપરની વૃતિ (પત્ર ૭૫૦)માં નિવિધાન અને કેનિપ્રા ભૂતને એક ગણું કહ્યું છે કે અસમાન અનેક દ્રવ્યના સંયોગની નિઓ, સર્પ, સિંહ ઇત્યાદિ પ્રાણીઓ, મણિઓ, સુવર્ણ વગેરે વિવિધ જાતના પદાર્થો પેનિપ્રાભૂતમાં મળે છે. પ્રભાવક ચરિત્રમાંના પાદલિપ્તસૂરિપ્રબન્ધ(શ્લે. ૧૧૫-૧૨૭)માં એવી વાત છે કે રુદ્રદેવસૂરિ પોતાના શિષ્યને યોનિપ્રાભૃત ભણાવતા હતા ત્યારે માછલી બનાવવાની એમાં વાત આવી. આ વાત પાસે રહેતા એક ભાઈ સાંભળી ગયા અને એના આધારે એણે માછલાં બનાવવા માંડ્યાં. આચાર્યને ખબર પડતાં માછીને આમ કરતાં એમણે રે . આ જ પ્રબન્ધ( . ૧૨૮ )માં સિંહ ઉત્પન્ન કર્યાની પણ વાત આવે છે. - વવહાર( ભા. ૧? )ના ભાસ ( ગા. ૫૮ ) ઉપરથી જણાય છે કે
જેણિપાહુડમાં ભેંસ(?)ને બેભાન બનાવવાની રીત બતાવાઈ છે. નિર્વાણકલિકાની અંગ્રેજી પ્રસ્તાવના(પૃ. ૬)માં કહ્યું છે કે ધરસેને લગભગ ઈ. સ. ૧૩૫માં મેનિપ્રાભૂતની રચના કરી. પવયણસારની અંગ્રેજી પ્રસ્તાવના(પૃ. ૨૫ )માં જે ૪૩ પાહુડ ગણાવાયાં છે તેમાં જેણી સાર)પાહુડને ઉલ્લેખ છે કે અહીં સૂચવાયા મુજબ કેટલાક આ બધાં પાહુડના કર્તા તરીકે કુન્દકુન્દનું નામ ગણાવે છે. અનેકાન્તના ઇ. સ. ૧૯૩૯ના અંકોમાં જેણિપાહુડ વિષે લેખો વાંચ્યાનું મને પુરે છે, પણ એ લેખ અત્યારે મને ઉપલબ્ધ નથી.
તિયુગાલિય (તીર્થોદ્દગારિક)–આને તિગાલી ” પણ કહે છે.
૧-૨ મૂળ પાઠ માટે જુઓ એજન (પૃ. ૯૩). ૩ જુઓ L A I (પૃ. ૨૨૭). ૪ બનવાજોગ છે કે જેણિપાહુડ એ જ નામની ભિન્ન ભિન્ન કૃતિઓ હોય. હું તે વિવિધ દ્રવ્યોના સંગથી એકેન્દ્રિયાદિ પ્રાણીઓ ઉત્પન્ન કરવાની સમજ આપતી કૃતિને–એક રીતે ઇન્દ્રજાલને જાદુ( magic)ને લગતી કૃતિને જ પUણણગ ગણું છું.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
