________________
(૩૨
શ્રીભગવતી-સાર આહાર જેના વડે રસ, રક્ત, માંસ, ચરબી, હાડકાં, મજા વીર્ય એમ સાત ધાતુપણું પમાડાય છે. ૩. ઈકિયપતિ–. ધાતુપણું પામેલે આહાર જેનાથી ઈક્રિયારૂપે થાય તે. ૪. ઉપયોતિ – જેની સહાયથી ઉસને અને સમુદાયને ગ્રહી, ઉરસરૂપને પમાડી, ધારીને મુકાય તે. ૫. ભાષાપર્યાપ્તિ – જેના વડે ભાષાના રૂપને પામવાને ગ્ય કને લેવાય અને તેને ભાષારૂપે રચી, ધારી, ભાવારૂપે મુકાય – બોલાય – તે. તથા ૬. જેની સહાયે મનની રચનાને યોગ્ય આણુઓના સમૂહને મનોભાવ આપી, તે રૂપે ધારી, મુકાય, તે મન:પર્યાપ્તિ. આ બધી પર્યાપ્તિએ ––. પુગલોથી ઊપજનારી શક્તિઓ – જડ છે; તે પણ તે તે કાર્યોમાં આત્માને સહાયિકાએ થઈ દેહયંત્રને નિભાવે છે. શરીરના (ઇકિયેની વધુ સંખ્યાની પ્રાપ્તિરૂ૫) વિકાસ પ્રમાણે પર્યાપ્તિઓનો પણ વિકાસક્રમ હોય છે. એકૅક્રિય જીવોને – એટલે પૃથિવી, જળ, અગ્નિ, વાયુ અને વનસ્પતિઓના દેહધારીઓને ચાર પતિઓ હોય છે : આહાર, શરીર, ઈયિ અને ઉસ. વિકલૅકિયે એટલે કે ઊણું – બે ત્રણ અને ચાર દિવાળા જીવોને એક ભાષાપર્યાપ્ત વધારે હોય છે. સંજ્ઞી એટલે કે મનુષ્ય, તિર્યંચા, નારકીઓ, અસુરે અને દેવોને યે હોય છે. ઉત્પત્તિને પ્રથમ સમયે જ એ બધી પર્યાતિઓનું નિષ્પાદન એક સાથે જ આરંભાય છે; પરંતુ પૂરું ક્રમથી થાય છે. જેમકે, પ્રથમ આહારપર્યાપ્તિ, પછી શરીરપર્યાપ્તિ, પછી ઇકિયપર્યાપિ છે. આહારપર્યાપ્તિ તો પ્રથમ સમયે જ નિષ્પન્ન. થઈ જાય છે, પરંતુ બાકીની દરેક અંતર્મુહૂર્ત એટલે
Jain Education International 2010_05
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
